Ысқақ Дүйсенбаевтың ғылыми мұрасы курстық жұмыс

МАЗМҰНЫ

1 ЫсҚаҚ ДҮйсенбаевтыҢ фольклортану саласындаҒы еҢбектері

        1.1 Ғалымның алғашқы зерттеулері және сол тұстағы қоғамдық-саяси жағдай

Ысқақ Тәкімұлы Дүйсенбаевтың үлкен ғылымға енген шағы – 1950 жылдардың тұсы еді. Бұл кезеңде бүкіл Кеңестер Одағында өте күрделі де қайшылықты ахуал қалыптасқан болатын.Ұлы Отан соғысының зардабын жою жолындағы күйреген халық шаруашылығын қалпына келтіру, қираған қалаларды қайта тұрғызу- халық басына орасан салмақ түсірді. Осындай экономикалық, материалдық қиындықтардың үстіне саяси да проблемалар қосылып, қоғамдық ой-сананың прогрессивті дамуына біршама тұсау болды.

Ұлы Отан соғысының қиын-қыстау кезеңдерінде Компартия 1935-1940 жылдардағы саясатын, идеологиясын өзгертіп, қан майданда соғысып жатқан жауынгерлердің рухын көтеру үшін бірінші кезекте орыс халқының бұрынғы заманда өткен Невский, Суворов, Кутузов, Ушаков сияқты қолбасшыларын, орыс былинасында  жырланған Муромец, Попович, Никитич тәрізді батырларын еске алып, майдангерлерді солардан үлгі алуға шақырды, солардың рухы қолдайтынын айтты. Осы әдісті республикалық партия ұйымдары да қолданып, өз халықтарының ертеде жасаған қаһармандарын еске алып, солар туралы өлең-жыр жаздырып, майданда жүрген жерлестеріне хат жаздырды. Ел де бұл бастаманы қызу қолдап, халық ақындары, жазушылар, ғалымдар болып, өз батырларын үлгі етіп, солардың аруағы қолдасын деп жауынгерлерге сәлем жолдап жатты. Сөйтіп, қазақ ақын-жазушылары, зиялылары Едігені, Абылайды, Кенесарыны т.б. елін, жерін қорғаған ұлы тұлғалардың есімдерін атап, олардың қаһармандық істерін өлең-жырға қосып жатты, олар қазақтың ғана емес, басқа халықтардың да ерлерін мысалға келтіріп, қалай да әскерлердің рухын көтеруге, жауға қарсы қорықпай соғысуға шақырды [16, 235 б.]. Мәселен, бір ғана Жамбылдың "Майданға хат", "Балама хат", "Воронеж батырларына" деген өлеңдерін атауға болады. Шындығында да, Жамбылдың да, басқа да қайраткерлердің майдангерлерге арнаған хаттары солдаттарға игі ықпал жасап, олар өздерінің жаумен аянбай шайқасып жатқанын, қалай соғысып жүргендерін баяндап, тылға хат жазғаны белгілі. Әйгілі "Атамыз Жамбыл ақынға" атты қазақ майдангерлерінің 1943 жылғы хаты - сөзіміздің айқын дәлелі[17, Б.497-501].

Алайда, бұрынғы өткен батырлар мен қайраткерлерді дәріптеу ұзаққа бармады. Соғыс бітер шақта, әсіресе, жеңіспен аяқталғаннан кейін ресми саясат пен идеологиялық жұмыс басқа сипат алды. Ұлы Жеңіс салтанатында И.Сталиннің соғыстың ең үлкен ауыртпалығын ұлы орыс халқы көтерді деп орыс елін ардақтағаннан кейін Кеңес Одағында ұлт саясаты мүлде өзгерді, орыстану ісі қолға алынды. Ол алдымен орыс жұртын мақтап шовинизмді күшейту арқылы, содан соң басқа ұлттарды кемсіту арқылы іске аса бастады. Бұл саясаттың алғашқы көрінісі ВКП(б)-ның татар обкомы туралы 1944 жылғы қаулысында нақты болды. Онда "Едукей-Мурай" спектаклі үлкен сынға ұшырап, Алтын Орда мемлекеті дәріптелген, сөйтіп советтік патриотизм мен интернационализмге, халықтар достығына өте зиянды деп бағаланды. Бұл сол шақтағы идеологияның бір бағытының, яғни, "ұлтшылдық"  деген айыптау арқылы басқа халықтардың зиялы қайраткерлерін жою тәсілінің қолданылуы еді. Бұл бағыттың мақсаты – орыстан басқа ұлттың қоғамдық ойын шектеу, сөйтіп оларды тұқырту болды. Ал, екінші бағыты- космополитизмге қарсы күресу болатын. "Звезда", "Ленинград" журналдары туралы қаулы қабылданып, Ахметова, Зощенколар сынға ұшырады, солар арқылы жалпы адамзаттық руханиятты пайдалану керек деушілерге соққы берілді.

Қазақ халқы үшін ең ауыр тигені- "ұлтшылдармен" күресу науқаны еді. Соғыс біткен соң Компартия бұрынғы қаһармандарды мақтаған ақын-жазушыларды, ғалымдарды "буржуазияшыл ұлтшылдар" деп кінәлады, оларды саяси тұрғыдан айыптап, қуғынға салды. Москвада қабылданған қаулылар негізінде республикаларда да қаулылар дүниеге келді. Сөйтіп, 1947 жылы 21 қаңтарда Қазақстан КП(б) Орталық Комитеті "Қазақ ССР Ғылым Академиясының Тіл және әдебиет институтының жұмысындағы саяси өрескел қателіктер" деген атышулы қаулы қабылданды. Ол қаулыда: "Институт көбінесе өткен заманға көңіл бөлді, ал қазіргі тақырыптағы жұмыс шын мәнінде жүргізілмей келді.

Институттың өткен заман мәселелеріне арналған ғылыми-зерттеу еңбектерінде саяси өрескел қателерге, ұлтшылдық бұрмалаушылықтарға жол берілді" [18, Б.1-4] - деген айыптаулар тағылып, содан кейін фольклор мен әдебиет тарихын зерттеген ғалымдар, тарихи тақырыпқа жазған ақын-жазушылар, тарихшылар қудалауға ұшырады. Соның салдарынан Е.Бекмаханов, Б.Сүлейменов, Қ.Жұмалиев, Е.Ысмайылов, Қ.Мұхаметқанов сияқты тарихшы мен әдебиетші ғалымдар жау есебінде ұсталып, сотталды. Қ.Сәтбаев, М.Әуезов, С.Мұқанов, А.Жұбанов, І.Кеңесбаев, Ә.Марғұлан, Б.Кенжебаев, Ә.Қоңыратбаев, Т.Нұртазин, Ә.Мәметова қызметтерінен қуылды [19, 13 б.].

Институт директоры, белгілі сыншы-ғалым Е. Ысмайылов орнынан алынып, партиядан шығарылды, кейін тұтқынға алынды. Мәдени мұраға сын көзімен қарамағаны, Шортанбай, Мұрат, Дулат, Нарманбет, Мәшһүр-Жүсіп, Сұлтанмахмұт сияқты "ескішіл", "алашордашыл" ақындарды мадақтағаны үшін көптеген ғалымдар мен әдебиетшілер сынға ұшырады. Бұл жағдай "Правда" газетінің "Қазақстан тарихының мәселері маркстік-лениндік тұрғыда баяндалсын (1950)" деген мақаласына ұласты. Онда Кенесары қозғалысын ұлт-азаттық қозғалыс деп бағалаған тарихшы Е.Бекмахановтың көзқарасы сынға алынды. Көтеріліс Кенесары қозғалысын өз мансабы үшін күрескен монархистік қозғалыс деп жарияланды. Тарихшыларға қоса әдебиеттегі Кенесары туралы жырларды зерттеушілерге кінә артылды. Абай мектебі "буржуазиялық ғылым" есебінде жоққа шығарылды. Мектеп оқулықтарындағы қателіктер туралы, Қазақстан Жазушылар одағындағы ұлтшылдық қателіктер туралы арнаулы қаулылар қабылданды. Осылардың нәтижесінде қазақтың ауыз әдебиеті тарихының көп шығармалары ескішіл деп жарияланып, оларды оқуға тыйым салынды. Батырлар мен эпос кейіпкерлері шыққан тегіне қарай жіктелді. Қобыланды, Алпамыс- байдың балалары, байларды қорғаған батырлар, Төлеген- бай баласы, Қыз Жібек – хан қызы ретінде бағаланды. Қазақтың бай эпосынан кедейдің ішінен шыққан Қамбар батыр мен тазша бала жайлы ертегілер ғана халықтық деп танылды. Осы саладағы асыра сілтеудің нәтижесінде Е.Ысмайыловпен бірге тарихшылар Е.Бекмаханов, Б.Сүлейменов, әдебиет зерттеушілер Қ.Жұмалиев, Қ.Мұхаметқанов тұтқынға алынып, ұзақ мерзімге сотталды. Қ.Сәтбаев Ғылым академиясының президенті қызметінен босатылды. Вице-президент І.Кеңесбаев орнынан алынып, Қызылордаға жер аударылды. М. Әуезов Ғылым академиясы мен университеттегі профессорлық қызметінен қуылып, бой тасалап, Мәскеуге кетуге мәжбүр болды. А.Жұбанов, Ә.Марғұлан, Б.Кенжебаев, Т.Нұртазин, Ә.Мәметова, Ә.Қоңыратбаев жұмыстарынан босап қалды. Жазушылар одағы жүйесіндегі "ұлтшылдық қателері" үшін одақтың төрағасы С.Мұқанов орнынан алынып, Ә.Тәжібаев, Қ.Аманжолов, Қ.Бекхожин сияқты ақындар партиялық жазаға тартылды. Осындай жағдайда әдебиет сыны мен әдебиетті зерттеу саласынан ғылыми пікір күтудің өзі де қиын еді. Газет-журнал бетіндегі мақалалар сынау мен әшкерелеу сарынына құрылды. Олар көрнекті қаламгерлер мен ұлттық мұраға қарсы қоғамдық пікір туғызды

Курстық жұмысты көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Курстық жұмыс бойынша қысқаша мәлімет

Пән: Әдебиет

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс

Осы жұмыстың бағасы:  1150 теңге

Курстық жұмыстар, Дипломдық жұмыстар сайты – diplomnik.kz