Оңтүстік облыстарымыздағы суармалы егістіктерге пайдаланылатын топырақтарды бағалау

        Қазақстанның басым көпшілік жерлері құрғақ, тіпті шөл-дала және шөл зоналарында орналасқан. Бұл аймақтарға егіншілікпен өнімді айналысу үшін оларды қолдан суармайынша болмайды. Республикамыздың оңтүстік алқаптарында, негізінен бұрыннан суармалы егіншілікпен айналысатын туысқан өзбек, ұйғыр халықтарымен көршілес, аралас мекендейтін аудандарда суармалы егістікпен айналысу көптен-ақ бар. Дегенмен оңтүстік Қазақстанда суармалы егіншіліктің біршама дамуы кеңестік дәуірде болғанын мойындауымыз керек. Ол кезеңде Қазақстан суармалы егіншілік жөнінен ҚСРО-да Ресей мен Өзбекстаннан кейінгі 3 орында болып, суармалы егіншілік көлемі 2,5 млн. гектарға жуықтағаны белгілі.

Ескеретін тағы бір жағдай, Қазақстандағы егіс суарудың тиімділігі көптеген көрші елдерге қарағанда көп жоғары. Бұл жағдай практика түрінде де көптен дәлелденіп жүр. Мәселен, әлемдік рекордтық өнімдер, күріштен гектарынан 171 центнер, (Ы.Жақаев, Қызылорда), тарыдан - 201 центнер (Шығанақ Берсиев, Ақтөбе), қант қызылшасынан - 1600 центнер (О.Гоноженко, Талдықорған) Қазақстанның суармалы жерлеріне алынғаны әлемге әйгілі. Міне сондықтанда Қазақстандағы суарылмалы егістікті дамыту мәселелерін негіздеу мақсатымен республикамыздың сумен қамтамасыз етілген оңтүстік аймақтарының жерлерінің топырақ-мелиоративтік жағдайлары жан-жақты зерттеліп, бағаланды. Бұл жұмыстар Ұлы Отан соғысы жылдары тағдырдың тәлкегімен Қызылордаға жер аударылып келген топырақтанушы, болашақ аса ірі ғалым В.М.Боровскийдің атымен тікелей байланысты. 1930 жылдардың ортасында Ленинград университетінің геолог-топырақтанушы мамандығын, академик Б.Б.Полыновтың жетекшілігімен үздік бітірген В.М.Боровский Қызылордада алғашқы жылдарды облыстық су шаруашылық жүйесінде, сонымен қатар жергілікті педагогикалық институтта дәріс береді.

1940 жылдардың аяқ кезінде ауылшаруашылық ғылымының кандидаты, ал 1950 жылдардың ортасында ауылшаруашылық ғылымының докторы дәрежелерін жемісті қорғады. Бұл мәселелер жөнінде көптеген ғылыми мақалалар мен қатар В.М. Боровский мен оның шәкірттернің екі томдық монографиясы 1950 жылдардың аяқ кезінде ‘’Ғылым’’ баспасынан жарық көрді. Бұл еңбектерде Сыр бойының топырақ-мелиоративтік жағдайлары толық сипатталып, бағаланып, оларды егіншілікке игеру кезінде қолданылатын мелиорация шаралары анықталды.

Сыр бойы өңірі зерттеліп болған соң, мұндай топырақ-мелиоративтік зерттеудер Іле, Шу, Жайық сияқты ірі өзендер бойлары мен қатар Қаратал, Талас, Тентек, Лепсі, Көксу, Арыс т.б. майда өзендер бойларында да жүргізіледі. Бұл жұмыстарда негізінен В.М.Боровскидің тікелей жетекшілігімен, оның шәкірттерімен, ал біршама жұмыстар су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты ғалымдарымен жүргізілді. Бұл еңбектер нәтижесінде де зерттелген аймақтардың топырақ-мелиоративтік жағдайлары, оларды суармалы егіншілікке игерген кезде қолдануға қажетті шаралар жан-жақты сарапталып бағаланды. Міне, осы зерттеулер нәтижелерінде оңтүстік суармалы егіншілік өрістеген аймақтар өздерінің мелиоративтік жағдайларына қарай В.М.Боровский бойынша (13) негізгі үш мелиоративтік алқаптарға бөлінді.

1) Тауетегі мен бөктерлеріндегі көлбеу тегістіктер, топырақ қабаттары сарысазды, майда ұнтақталған жыныстардан тұрады. Ал топырақтың астыңғы қабаттары ірі қиыршық таспен құмдардан тұрады. Таудан алыстаған сайын топырақ астындағы төселген тау жыныстарының ірілігі бірте-бірте кеміп, майда ұнтақталған жыныстарға айналады. Топырақ астындағы ыза сулар ірі кесекті жыныстардан еңкейісі төменге тез ағып кететіндіктен, бұл алқапта олар терең жатады, немесе тіпті жоқ. Сондықтан олар топырақ түзілу процестерінде ешқандай әсер етпейді. Зоналық топырақтары сұр және қара-қоңыр топырақтар. Топырақ құрамында тұздар жоқ есебі, суару кезінде сорлану және батпақтану қаупі жоқ. Дегенмен топырақасты қабаттарының суды мол өткізгіштігінің нәтижесінде арық-атыздар мен каналдар бойларында, сонымен қатар суарылмайтын жер алқаптарында су жерастына көп сіңіп, шығын болады. Міне сондықтанда бұл алқаптарды суару кезіндегі негізгі шара-судың жер астына сіңіп, көп шығын болуымен күресу. Канал арықтар табандарын, қабырғаларын су өткізбейтін плита , латактармен қаптап, егістік жерлерге суды топырақтардың

Курстық жұмыстарға және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар сайты – diplomnik.kz