Біз вконтактедеміз
Яндекс - іздеу
Кіру формасы
Қазақ романдарындағы ғашықтық сарын диплом жұмысы
КІРІСПЕ Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Тақырыптық сарынның өзі - әдебиеттану термині бойынша мотив деп аталатыны белгілі. Осы тұрғыдан келгенде бірнеше жазушының шығармасында, әр түрлі әдеби нұсқада, әр дәуірдің әдебиетінде белгілі бір сарын қайталанып келеді. Әдеби термин ретінде 20-жылдардан бері А.Веселовский [1,80 б.], В.Я.Проп [2,230 б.] еңбектерінде зерттеле бастады. Бұл зерттеушілер әр халық әдебиетінде бұрыннан келе жатқан, бір әдебиеттен екінші әдебиетке, дәуірден дәуірге көшіп жүрген сюжеттік сарындар бар деп қарайды. Алайда ұқсас сюжеттік сарындарды өз дәуірінен, нақтылы шығармалардағы көркемдік шешімнен, ұлттық әдеби процестен бөліп алып, жеке қарастыру ұтымды бола бермейді. Ұқсас сарындар көп жағдайда өмірдің өзінен туады, оларды халықтардың өмір-тұрмысындағы ұқсас жағдайлардың әдебиеттегі көрінісі деуге лайық. Кейде олар сараланып, іріктеліп, қалыптасқан дәстүрлі сарындар болады. Немесе, шығарманың құрамындағы бір айшық, жеке бөлігі сияқты болып келеді. Мәселен, ауыз әдебиетіндегі сиқырлы айна, ақылына көркі сай жаннан асқан сұлу қыз, абжыланның ханшаны ұрлап әкетуі т.с.с. Кейбір жанрда тұрақты сарындар, мотивтер ұшырасады. Мысалы, эпопея мен авантюрлік романдардағы саяхатқа шығу, кеменің күйреуі, өліктің тірілуі және т.б. Мұндай сарындар кейде жеке дара ашылып, бертін келе автордың өзіндік суреткерлік шеберлігімен, дүниетанымымен, көркемдік шығарма құрылымымен ұштастырылып қарала бастады. Кейде мотив пен тақырып ұғымын бір деп қарайды. Мотивке сұлулық, ізгілік, ар, қорқыныш, махаббат, өлім секілді мәңгі тақырыптарды жатқызады. Поэзиядағы мотивтің мән-жайы әлі зерттей түсуді қажет етеді. Оқиғалы, драмалық туындыларда қайталанып келетін сюжетті мотивтер кездеседі. Олар әр жазушының шығармасында әрқалай қайталанып келеді. Көптеген әдеби мотивтер мифологиямен бірге адамзат мәдениетінің рухани қазынасына келіп қосылады. Қазіргі әдебиеттануда қалыптасқан мотив түрлері: фольклорлық, лирикалық, қайталама, тарихи-салыстырмалы болып жіктеліп жүр. Зерттеудің өзектілігі. Көркемөнер, нақтылай алғанда, әдебиет халықтың сана-сезімін, көркемдік ойлау қабілетін дамытатын рухани дүние бола отырып, адамзат өркениетімен, адам тағдырымен байланысты сан-салалы мәселелерден құрылады. Солардың бір арнасы – екі адамның арасындағы ғашықтық сезім. Әр тағдыр иесінің көзімен көріп, көңілімен түйсінетін бұл қасиетті ұғым адам баласымен бірге жасап келеді. Адам ата мен Хауа анадан бастап бірде қуантып, бірде жылатып келе жатқан махаббат құдіреті терең. Батыс философиясы тарихында Эмпедокл өзінің космологиялық ілімінде махаббат бүкіл әлемді ұйымдастырып тұрған басты күш деп білді. Ертедегі грек, Рим қолжазбаларында махаббат құдайлар кейпінде көрсетіліп, дүниенің кілті солардың қолында делініп, құдайдың өзі махаббат мәнінде ұғынылған. Платон махаббатты алғаш рет сезімдік және рухани деп екіге жіктеп, сезімдік махаббат - сұлулықты сырттай ғана қызықтайтын төменгі форма, ал рухани махаббат адамның белсенді танымдық қызметінің қайнар бұлағы дейді. Бұл екеуінің арасындағы тығыз байланысты, сезімдік махаббаттың рухани махаббатқа ауысуын философ махаббаттың кемелденуі деп қараған [3,164-165 б.]. Осыған сүйене отырып, Фома Аквинский «Нағыз махаббат – құдайды сүю» деген [4,140 б.]. Махаббатты адам бойындағы құмарлық сезімдердің ең күштісі деп бағалаған француздың ұлы ойшылы Вольтердің тұжырымын Бальзак та мойындаған. Ол сүйіспеншілік мәселесіндегі шешуші рөлді жүрекке береді. Ал, шығыс жұлдыздары Хафиз бен Сағди шынайы махаббаттың ешқашан ізсіз кетпейтінін, адам ғұмырында бұл сезімнің бірге жасайтынын айтқан. Орта ғасырларда махаббат ұғымы көркем туындылардың ғана нышаны емес, дүниетаным, дін, философия, эстетика салаларының бастау алатын бұлағы болып саналады. Ортағасырлық мұсылман және христиан теологиясында, діни әдебиетте, сондай-ақ шығыс поэзиясында да басты тақырып махаббат болды. Көптеген онтологиялық, аксиологиялық, гносеологиялық мәселелердің шешуін табар түйіні осы махаббат категориясы еді. Қазақтың ғашықтық жырлары, лиро-эпикалақ дастандары ғасырлар бойы халықтың інжу-маржандары санатында сақталып, бағаланып келеді. Түп тамыры шығыстан тартылған Ләйлі-Мәжнүн, Жүсіп-Зылиқа сияқты қиссалармен бірге, қазақ топырағында туған «Қозы Көрпеш - Баян сұлу», «Қыз Жібек», «Қалқаман-Мамыр», «Еңлік-Кебек» тәрізді жырлар халық жадында берік орнықты. Халық аңыздарының үлгісінде жазылған С.Мұқановтың «Сұлушаш», И.Байзақовтың «Құралай сұлу», «Ақбөпе» поэмаларындағы басты сюжеттік арна ғашықтық сезімнен бастау алады. Жиырмасыншы ғасырдың алғашқы ширегінде әдебиетте бой көрсеткен қазақ прозалық шығармаларындағы басты тақырып сүйіспеншілік, махаббат сезіміне, осы жолдағы күрес-әрекеттерге арналғаны белгілі. Бұл тақырып одан кейінде түрлі жанрдағы шығармаларда көтеріліп, осы кезге дейін жырланып келеді. Қазіргі әдебиеттануда адам құндылығы, оның өзін қоршаған ортамен күрделі қарым-қатынасқа түсуіндегі болмысы, ішкі жан дүниесіндегі өзгерістер, әлеуметтік, психологиялық, лирикалық, драмалық ықпалдастықта кешенді көрініс тауып жатқаны белгілі. Ал, бұл тақырыптың ежелден әдеби мұраларда жырланып, дәріптеліп, күні бүгінге дейін кең тынысты романдарда суреттеліп келгені осы тақырыптың өзектілігін көрсетеді. Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық жұмыстың басты мақсаты – махаббат сарынының қазақ әдебиетіндегі дәстүрлі жолын, әдебиет дамуындағы жаңаша көрінісін ғылыми пайымдау. Негізгі мақсатты орындау үшін диссертациялық жұмыста мынадай басты міндеттерді шешу алға қойылды: - ауыз әдебиеті үлгілеріндегі ғашықтық сарынның басты белгілерін, ұқсастық-ерекшеліктерін айқындау; - халық әндеріндегі, елге танымал өнерпаздардың туындыларындағы ғашықтық сарынды, оның эстетикалық қуатын саралау; - жазба әдебиеттің қалыптасу кезеңіндегі шығармаларда көрініс берген махаббат сарынының берілу жолдарын, амал-тәсілдерін ашу; - қазақ әдебиетіндегі сал-серілер ғұмырына арналған көркем шығармалардағы ғашықтық сарынның суреттелуін, оның өнер тұлғаларының өмір белестерін айқындаудағы деректілік сипатын айқындау; - тарихи романдардағы оқиға желісіне арқау болған махаббат сарынының көркемдік жүйеге, кейіпкерлердің суреттелуіне тигізген ықпалын саралау; - әлеуметтік-психологиялық романдардағы кейіпкер болмысын, мінез-сипатын ашудағы сүйіспеншілік сарынның әсерін дәйектеу. Жұмыстың зерттелу деңгейі. Қазақ романдары туралы Ғ.Мүсірепов, Б.Кенжебаев, М.Қаратаев, Р.Бердібай, Б.Шалабаев, В.Лизунова, Т.Нұртазин, Ә.Нарымбетов, Ғ.Тоғжанов, М.Базарбаев, А.Нұрқатов, Е.Ысмайылов, З.Ахметов, З.Қабдолов, С.Қирабаев, Т.Кәкішев, З.Кедрина, Н.Ғабдуллин, Р.Нұрғали, Ш.Елеукенов, М.Атымов, Қ.Жармағанбетов, С.Сейітов, М.Хасенов, З.Серікқалиұлы, Т.Сыдықов, Қ.Ергөбек, З.Бисенғали, Б.Әбдіғазиұлы, С.Мақпырұлы, Б.Майтанов, Ж.Дәдебаев, Қ.Алпысбаев, Т.Рақымжанов, М.Хамзин, Т.Жұртбай, Р.Тұрысбек т.б. зерттеуші-ғалымдардың еңбегінде әр қырынан қарастырылды. Бағасы: 2250 тг Жұмысты көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз |