Бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру моделін жасау диплом жұмысы

Мазмұны

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекеттер қатарына қосылғалы ұлттық мәдениетті қайта өркендету мәселесіне аса назар аударылып отыр. Мұны Үкімет пен Білім Министрлігінің осы сала бойынша қабылданған қаулы-қарарлары мен құжаттары  “Мәдени мұра” бағдарламасы, негізінде жүзеге асырылып жатқан әлеуметтік іс-шаралар дәлелдейді.

Халық өмірінің тарихи тәжірибесін, оның сонау ықылым заманнан келе жатқан рухани-адамгершілігін қайта ой-елегінен өткізіп, қайтара бағалау бізге: адам өзінің ұлттық мәдениетінің шыңына жеткенде ғана жалпы азаматтық құндылықтарды бағалай алады, ұлттық руханилықты меңгеру басқа халықтың өзіне тән рухани жетістігін көре алады деп ой тұжырымдауға мүмкіндік береді.

Ұлттық мәдениеттің қыр-сырын келешек ұрпаққа меңгерту, міндетті түрде тәрбиенің маңызды проблемасының бірі болып саналатын қызығушылықты қалыптастыру арқылы жүзеге асады. Бұл проблема көпжақты, сол себепті оның шешіміне әртүрлі ғылым саласы өзінің үлесін қосып отыр. Егер, психологтар (Б.Г.Ананьев, А.Я.Леонтьев, Л.И.Божович және т.б.) қызығушылықтың шарттары мен пайда болу механизмін және оның тұлғаға ықпалын зерттесе [1; 2; 3], педагогтар (Г.И.Щукина, Н.Г.Морозова, А.К.Маркова, Р.Г.Лемберг және т.б.) педагогикалық процесте көрініс алған қызығушылықты қалыптастыру мүмкіндіктерін айқындайды [4; 5; 6; 7],  ал әлеуметтанушылар (Л.М.Архангельский, Г.А.Логинова, Т.К.Панкратов және т.б.) қызығушылықтың қоғамдық ортамен және тұлғаның іс-әрекеті сипатымен байланысын қарастырады [8; 9; 10]. Проблеманың педагогикалық саласының тұжырымдамалық негіздері болса (қызығушылық проблемасының оқытудағы мәні мен маңызы; категорияларды ұғымдық-терминологиялық тұрғыда негіздеу) Г.И.Щукинаның еңбектерінде терең зерттеледі [11].

Бірқатар еңбектерде танымдық қызығушылықты қалыптастыру процесінің кезеңдік сипаты (Н.Г.Морозова), оқушылардың қызығушылығын оқу әрекетінің жалпы мотивациялық құрылымында қалыптастырудың маңыздылығы (А.К.Маркова), оқушылардың оқу процесіндегі дүниетанымын, адамгершілігін және танымдық қызығушылығын қалыптастырудағы өзара байланыс (А.С.Рогова), үлгерімі нашар оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру (И.Г.Шапошникова) қарастырылады [5, 21-б]; [6, 33-б]; [12; 13] .

Проблеманың жалпы бағытының  маңыздылығы өнертанушылардың, соның ішінде атақты теоретик-музыканттардың да еңбектерінде қарастырылады. Бұған музыкатану және музыкалық психология (Б.В.Асафьев, Б.В.Медушевский, Е.Б.Назайкинский және т.б.) [14; 15; 16], аспаптық педагогика (Л.А.Баренбойм, Г.М.Каган және т.б.) [17; 18], музыкалық-педагогикалық факультетінің студенттері мен оқушылардың музыкалық тәрбиесі (О.А.Апраксина, Д.Б.Кабалевский, Н.А.Ветлугина және т.б.) саласындағы жұмыстар жатады [19; 20; 21]. Олар қызығушылық проблемасы аясында музыкалық-педагогикалық зерттеулерді жүргізуге байланысты алғы шарттар ұсынған.

Оқушылардың көркемдік-эстетикалық пәндерге қызығушылығын қалыптастыру проблемасы бойынша жазылған еңбектер де баршылық. Солардың ішінде біз үшін оқушылардың музыкаға тұрақты эстетикалық қызығушылығын қалыптастырудың педагогикалық негіздері әдістемесінің маңызы жоғары (Т.П.Плеснина, Э.Б.Абдуллин, Н.Н.Гришанович, Б.Өтемұратова және т.б.) [23; 23; 24; 25]. Жоғары мектеп студенттерінің қызығушылығын қалыптастыру проблемасы бойынша да біраз еңбектер бар (Т.А.Колышева, Б.Л.Яконюк, Н.В.Соколова және т.б.) [26; 27; 28].

Қызығушылық, қызығушылықты қалыптастыру, проблемасына бірқатар  қазақстандық ғалымдар да назар аударуда. Олардың еңбектерінде жоғары сынып оқушыларының әржақты қызығушылығын қалыптастыру (Н.Д.Хмель, Г.К.Байдельдинова) [29; 30], пәнаралық байланыс арқылы оқушылардың қызығушылығын қалыптастыру (Б.Т.Набиева) [31], бастауыш сынып оқушыларының сәндік-қолданбалы өнерге эстетикалық қызығушылығын (С.Жолдасбекова) [32], қазақ аспаптық музыкасына қызығушылығын (М.А.Оразалиева) [33], қазақ халық ертегілеріне танымдық қызығушылығын (А.Едігенова) [34] қалыптастыру, орта буын оқушыларының классикалық музыкаға қызығушылығын қалыптастыру (Н.В.Черкасова) [35], мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық музыкалық шығармашылығына қызығушылығын қалыптастыру (Ж.Акпарова) [36] қазақ халық ертегілері арқылы орыстілді мектеп оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеу (Г.Мұратбаева) [37] проблемалары қарастырылады.

Қазақ фольклорын әдебиеттанушылар да терең зерттеген (М.Әуезов, С.Қасқабасов, М,Ғабдуллин, М.Қаратаев, Ә.Қоңыратбаев және т.б.) [38; 39; 40; 41; 42].

Бірқатар еңбектерде қазақ халық ауызекі шығармашылығының мүмкіндіктері теориялық (Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, С.Ұзақбаева,  К.Қожахметова, Р.Дүйсембінова, Ж.Наурызбай, Р.Төлеубекова, К.Бөлеев және т.б.) және практикалық (А.Мұхамбаева, Е.Сағындықов, А.Магауова, Г.Бахтиярова, Б.Мұқанова және т.б.) тұрғыда ой елегінен өткізілген [43; 44; 45; 46; 47; 48; 49; 50; 51; 52; 53; 54; 55].

Жоғарыда аталған зерттеу жұмыстарының педагогика ғылымы үшін маңызы өте зор, өйткені олардың зерттеу нәтижелері бүгінгі мектеп практикасының сұранысынан шығып отыр. Дейтұрғанмен, бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру проблемасы бастауыш мектеп педагогикасының теориясы мен практикасында өз деңгейінде зерттелмеген.

Демек, бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық қызығушылығын қалыптастыруда қазақ балалар фольклорын пайдалану мүмкіндіктері мен бұл процесті ғылыми-әдістемелік тұрғыда қамтамасыздандыру арасында қарама-қайшылық анық байқалады. Осы қайшылықты шешуде тиімді педагогикалық жолдарды іздестіру біздің зерттеу проблемамызды айқындауға және тақырыпты “Бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру” деп таңдауымызға негіз болды.

Зерттеу объектісі: оқушылардың эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру.

Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру процесі.

Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеу және практика жүзінде әдістемесін жасау.

Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, оқу-тәрбие процесінің мазмұны ғылыми-әдістемелік тұрғыда негізделген қазақ балалар фольклоры шығармаларымен  толықтырылса; мұғалімдер қазақ балалар фольклорын оқу-тәрбие процесінде мақсатты түрде пайдалануға байланысты қажетті даярлықтан өтсе, бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру процесінде қазақ балалар фольклоры мазмұнын пайдалануға байланысты әдістемесі жасалса, онда бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру аса нәтижелі болады, өйткені қазақ балалар фольклорының көркемдік-эмоционалдық әсері өте жоғары және түсінікті формада ұлттық мәдени мұра мен қоршаған ортадан деректі мағлұматтар береді.

Зерттеудің міндеттері:

1. Бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру қажеттігін теориялық тұрғыда негіздеу;

2. Бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық қызығушылығын қалыптастырудағы  қазақ балалар фольклорының мүмкіндіктерін анықтау;

3. Бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру моделін жасау;

4. Бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастыруға қажетті ғылыми-әдістемелік нұсқаулар жасау.

Жетекші идея: бастауыш мектептің оқу-тәрбие процесінде қазақ балалар фольклорын мақсаттылықпен кешенді пайдалану оқушылардың оларға деген көркемдік-эстетикалық қызығушылығын арттырады.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері болып диалектикалық білім және тұлғаны дамытудағы қызығушылықтың, қабілеттіліктің рөлі туралы таным теориясы саласындағы бүгінгі тұжырымдамалар; тұлғаны зерттеу процесіндегі және педагогикалық процесті ұйымдастырудағы жүйелі-құрылымдық, тұлғалық-іс-әрекеттік  қатынастар; ұлттық мәдениет пен фольклордың білімдегі рөлі туралы қағидалар; оқушы жастардың эстетикалық тәрбиесі тұжырымдамасындағы қағидалар; халық педагогикасы мен халық шығармашылығының тәрбиелік әлеуеті туралы теориялық тұжырымдар саналады.

Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасы Үкіметінің ресми құжаттары (Заңдар, қаулы-қарарлар), Білім және Ғылым Министрлігінің ұлттық мәдени мұраны оқу-тәрбие процесіне ендіруге байланысты тұжырымдамалары мен   бағдарламалары, оқу құжаттары; ғалымдардың (тарихшылар, этнографтар, әдебиетшілер, психологтар мен педагогтар) еңбектері; ұлттық мәдени мұралар; мектеп мұғалімдерінің озық тәжірибелері, сондай-ақ автордың жеке басының педагогикалық және зерттеушілік тәжірибесі.

Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасы бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, фольклорлық әдебиеттерге теориялық талдау жасау; мектептің оқу құжаттары (оқу жоспары, бағдарламалар, оқулықтар) мен мұғалімдердің озық тәжірибелеріне талдау; бақылау;  сауалнама жүргізу; әңгімелесу; педагогикалық эксперимент; мәліметтерді  математикалық тұрғыда өңдеу.

Зерттеудің теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы:

1. Эстетикалық қызығушылық теориясының негізінде бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық қызығушылығын қазақ балалар фольклоры арқылы қалыптастырудың құрылымдық моделі жасалды;

2. Қазақ балалар фольклоры педагогикалық жіктемеге келтірілді және олардың бастауыш сынып оқушыларының оқу-тәрбие процесінде эстетикалық қызығушылығын қалыптастырудағы мүмкіндіктері айқындалды;

3. Бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастырудың тиімділігін қамтамасыздан-дыратын педагогикалық шарттар анықталды;

4. Бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастырудың әдістемесі жасалып, тәжірибелі-эксперимент жүзінде тексерістен өткізілді.

Зерттеудің практикалық мәні: а) бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру деңгейінің диагностикалық әдістемесі; ә) “Қазақ балалар фольклорына саяхат” атты үйірме жұмысының бағдарламасы және “Ана тілі” пәні бағдарламасына қосымша; б) мұғалімдерге арналған “Қазақ балалар фольклорының эстетикалық тағлымы” атты арнайы курс бағдарламасы және сыныптан тыс тәрбие шараларының жоспары мен оны өткізуге байланысты әдістемелік нұсқаулар жасалды.

Зерттеу нәтижелерін мектептерде, лицейлер мен гимназияларда, педагогикалық колледждер мен университеттерде, мұғалімдер білімін жетілдіретін мекемелерде пайдалануға болады.

Қорғауға ұсынылатын қағидалар:

1. Бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастырудың құрылымдық моделі эмоционалдық-мотивациялық, мазмұндық, іс-әрекеттік компоненттердің бірлігін, көрсеткіштер мен өлшемдерді қарастырады.

2. Қазақ балалар фольклорының педагогикалық жіктемесі (әлпештеу (ана) поэзиясы, тұрмыстық фольклор, күлдіргі фольклор,  ойын фольклоры) олардың бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық қызығушылығын қалыптастырудағы мүмкіндіктерін анықтауда және оқу-тәрбие процесіне ендірілетін шығармаларды сұрыптауда көмектеседі.

3. Бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру процесі мынадай педагогикалық  шарттар  бойынша жүзеге асырылады: зерттеу барысында жасалған бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық тәрбиесі бағдарламасы негізінде білім мазмұнын жетілдіру;  бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық қызығушылығын кезеңдеп қалыптастыруды қамтамасыздандыру және осы кезеңдерге сай келетін фольклор материалдарын ендіру; бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклорына эстетикалық қызығушылығын тәрбиелеуде пайдаланылатын әртүрлі формалар мен әдістердің, амал-жолдардың оңтайлы байланысын қамтамасыздандыру; мектептегі әдістемелік бірлестіктерде, мұғалім білімін жетілдіретін институттарда мұғалімдерге қазақ балалар фольклоры материалдарын пайдалану саласынан арнайы білім беру, даярлықтан өткізу.

4. Бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру мазмұндық-әдістемелік тұрғыда қамтамасыздандырылады.

Зерттеудің негізгі кезеңдері. Алғашқы кезеңде (2001-2002 жж.) зерттеу проблемасы бойынша материалдар жиналып, жүйеге келтірілді, ғылыми аппарат айқындалды, бастауыш мектеп мұғалімдерінің озық тәжірибелері жинақталып, қорытындыланды, эксперимент жұмысының бағдарламасы даярланды.

Екінші кезеңде (2002-2005 жж.) оқу-тәрбие процесіне ендірілетін қазақ балалар фольклоры сұрыпталды. Үйірме жұмысының бағдарламасы даярланып, арнайы курс бағдарламасының мазмұны айқындалды, оларды өткізудің әдістемесі жасалды, тәрбие жұмыстарының іс-шаралары жоспарланды. Тәжірибелі-эксперимент жұмыстары жүргізілді, аралық кесінділер алынды.

Үшінші кезеңде (2005-2006 жж.) зерттеу нәтижелері жүйеге келтірілді, деректер мамематикалық өңдеуден өтті, қорытынды, ұсыныстар берілді, пайдаланған әдебиеттер жүйеге келтірілді.

Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі оның  әдіснамалық-теориялық негіздерімен, ғылыми аппараттың логикалық бірлігімен, тәжірибелі-эксперимент жұмысының мақсатына, міндеттеріне, мазмұнына барабар кешенді әдістерді пайдаланумен қамтамасыздандырылады.

Зерттеу базасы. Тәжірибелі-эксперимент жұмысы Ақтау қаласының №№ 13, 14, 20, 24 қазақ орта мектептерінде өткізілді.

Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және ендіру. Зерттеудің негізгі нәтижелері халықаралық (Алматы, 2001, 2004, 2006), республикалық (Ақтау, 2002, 2004) ғылыми-практикалық конференцияларда баяндалды;  Ш.Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік университетінің профессор-оқытушыларының ғылыми-теориялық конференцияларында (2001-2006) баяндалды, эксперимент жүргізу барысында жүзеге асты, сондай-ақ мерзімді басылымдарда жарық көрген ғылыми мақалаларда, ғылыми жинақтарда, әдістемелік нұсқауларда көрініс тапты.

Диссертацияның құрылымы. Диссертация кіріспеден,  екі тараудан, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1                    Бастауыш  сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастырудың теориялық негіздері

1.1               Бастауыш сынып оқушыларының қазақ балалар фольклоры арқылы эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру психологиялық-педагогикалық проблема

Оқушылар қызығушылығын қалыптастыру проблемасы өзінің көпжақтылығына қарамастан педагогикалық теория мен практикада жеке тұлғаны үйлесімді дамытуда көкейкесті мәселенің бірі бол

117 беттен тұрады

Дипломдық жұмысты көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Дипломдық жұмыс бойынша қысқаша мәлімет

Пән: Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі

Жұмыс түрі: дипломдық жұмыс

Осы жұмыстың бағасы:  2250 теңге

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz