Ш.Ш.Уәлиханов. (1835—1865) диплом жұмысы

Мазмұны

Мұхаммед-Қанапия деген ат қойылады. Анасы оны тым ерте көрпеге орап
отырғызып қойып, қызықтағы шоқиған серігім, Шоқанжаным деп
еміреніп сөйлеп, қасында шаруасын істеп жүреді екен. Содан былай
оның өз аты аталмай, Шоқан атанып кетеді.
Ол белгілі Абылайханның шөбересі, Уәлиханның немересі, одан туған
Шыңғыс төренің баласы. Шыңғыс орысша білім алып, қызмет бабына орай, Шоқан
бес жасқа толғанда ата мекені Сырымбетке көшіп келеді. Жеті жасқа
толғаннан кейін, әкесі оны молдаға берген. Бірақ молда талантты жас- тың ой-
өрісін кеңітерліктей білім бере алмайды.
Жас Шоқанның сана сезімін оятып, халықтың тарихын, ауыз әдебиетімен
таныстырған жыраулардың жыры, ақындар айтысы болды. Белгілі ақын-жыраулар
Шыңғыс аулына жиі келіп тұратын. Шоқан оларды әуестейтін болды. Олардың
шеберлік тәсілдері бала Шоқанды таңқалдыратынды,
Сол кездері қазақ даласын зерттеп білуге шығатын орыс оқымыстылары —
саяхатшыяар, географтар, суретшілер, топографтар Шыңғыс аулына дамылсыз
келіп, басқа жерлерге де сол ауылдан жиыльіп тарайтынды. Баланы осы
саяхатшылардың түрлі құрал-сайман, оқәлы жез киімдері қызықтырдьі.
Тегінде орысша орта дәрежелі білімі бар Шыңғыс Уәлиханов ертеден орыс
ғалымдарымен тығыз байланыста болып, Омбыда, Мәскеуде, Петерборда өтетін
көрмелерге,қыр сахарасының этнографиялық бұйымдарын жинап жіберіп
отсіратын. Сондай-ақ, қазақ халқының ауыз әдебиеті үлгісін, аңыз
әңгімелерін, ертегі-фольклорын да жинап жіберетін. Кейіннен бұларды Шоқанға
жазғызатын болды. Шоқан молданың оқуына қанағаттанбай, өз бетінше сурет
салатын. Сырымбет тауының төбесіне шығып алып, айналаға көз жіберіп,
етектегі ел мен жайлау көрінісін сағымды Сарыарқа белестерін, ағынды өзен,
күміс көлдердін суретін аудармай қағазға түсіре беретін.
Шоқанның бойына туа біткен қасиеттер ең алдымен әке-шеше, туған-туыс,
ауыл-аймаққа белгілі бола бастайды. Бір күні Шоқанның әкесі Шыңғысқа бір
ауыл адамы келіп арыз айтады. Ол адамның әйелі басқа біреумен көңіл
қосыпты. Жігіт Омар Есембекулы, әйел Теңге Ахметқызы екен. Екеуі де тақыр
кедей. Шыңғыс айтыпты: ескі әдет-ғұрып бойынша мойындарына құрым киіз
байлап, қара өгізге теріс мінгізу керек деп. Аға сұлтанның бұйрығын
орындауға жиылып, айыпты екеуді масқараламақ бо-лып жатқанда Шоқан өзіне
арнап тігілген үйінен шығып, неліктен бұндай үкім жүргізіліп жатқанын
сұрайды.
— Дұрыс емес, әке. Оларды босатыңыз. Егер қазақтың ондай ескі әдет-
ғұрпын қолданар болсаңыз, алдымен өз балаңыз Жақыпты жазалаңыз. Өйткені,
Жақыптың ауыл ішінде жасайтын көп тірлігі осы жігіт пен әйелге жасаған
жазаңызға сәйкес келеді— дейді, Шоқан. Шыңғыс —Ә, Жақып сондай ма еді
дегеннен басқа ештеңе айта алмапты. Әке балаға сыншы дегендей Шоқанның
осындай оқыс мінездері ой салған Шыңғыс оның болашағынан көп үміт етіп,
онымен есептесіп отырады екен. 1847 жылы Омбыға кадет корпусына оқуға
аттандырады. Жанында тілмашы бар Шоқан Омбыға келгенде орысша білмейтін.
Оны әкесінің қаладағы достары кадет корпусына түсіреді. Бұл 1813 жылы казак-
орыс балаларын оқытуға арналып ашылған әскери училище болатын. Сол қайта
құрылып кадет корпусына айналыпты. Патша әмірі бойынша оған әскери қазақ-
орыс балаларымен қатар, Ресей патшалығына адал берілген қазақ бай-
шонжарларының да балалары алынатын болғанды. Соған қазақ сахарасынан алғаш
келген Шоқан еді. Кадетте екі бөлім болды. Бірі — таңдаулы, өте-мөте
сенімді адамдардың балалары үшін, екіншісі — жапылама бөлім. Шоқан бұратана
халықтың өкілі болғандықтан екіншісіне кабылданды. Келесі жылы осы бөлімге
Г.Н. Потанин де түсіп оқиды.
Корпус бастығы мен генерал-губернатор бұларға бірінші—әскери адамдар
дайындайтын бөлімде оқытуды қолайсыз көреді. Екі-үш ай шамасында аздап
орысша сөйлейтін болды. Бір жылға келген татар тілмашын елге қайтарып
жібереді. Шоқанды кадетте оқитын дворян, помещик, офицер балалары
менсінбей, биіктен күліп қарайды. Бірақ Шоқанның олардың тірлігімен ісі
болмай оқуға шын ынтамен кірісті. Қала жағдайын тез түсініп алды. Біраз
уақыт өткен соң ол жолдастарын қуып жетіп, басып озды. Кейіннен оны
корпустың кітапханасы қанағаттандырмай, қаланың кітапханадан кітаптар алып
оқи бастады. Сахарадан ғылымға сусап келген жасөспірім оқытушылардың көзіне
түсе бастады. Қазан университетін таяуда ғана бітірген жас мұғалім.
С.Сотников Шоқанды тікелей қамқорлыққа алды. Кейіннен екеуі Сырымбетке
келіп, Шыңғыс аулымен бірге көшіп жүр

Дипломдық жұмысты көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Дипломдық жұмыс бойынша қысқаша мәлімет

Пән: әдебиет

Жұмыс түрі: дипломдық жұмыс

Осы жұмыстың бағасы:  2800 теңге

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz