Кітаби ақындардың шығармалығындағы Ясауи сопылық ілімінің көріністерін ашу, талдау, саралау диплом жұмысы

Мазмұны

Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. XIX ғасырдың соңы XX ғасырдың басындағы әдебиет ерекше тоқталуды, аса ұқыпты зерттеуді қажет ететін, әр қилы көзқарасты, сан алуан бағыттарды топтастырған, көп қырлы әдебиет екені мәлім. Қазақ қоғамы бұл тұста ауыр отарлық езгіні, сонымен сабақтас әлеуметтік-экономикалық күйзелісті бастан кешті. Отарлық езгі діни рухани езгімен жалғасты. Бұл жағдай ұлттың алдыңғы қатарлы өкілдерінің, оқыған азаматтарының әр түрлі көзқараста өciп жетілуіне әсер eттi. Қоғамдық ахуалды бағалаудағы түрлі көзқарастың әсерінен, қалыптасқан түрліше дүниетаным ықпалынан әдебиеттегі сан салалы ағымдар келіп шықты. XIX ғасырдың соңы XX ғасырдың басындағы әдебиет қаламгерлік құрамы, қолданған әдеби тәсіліне, ұстанған бағыт - бағдарына қарай зерттеліп келеді. Қазан төңкерісіне дейін қаншама кітаптар шығарған біраз қаламгерлердің туындылары қазіргі таңда қайта басылым көру үстінде. Еліміз егемендік алып, өз ұлтымызды өзіміз тануға толық мүмкіндік болып жатқан кезде, бұл дәуірдегі ipiлi-уақты ақын, жазушылар жаңа көзқараспен қайта қаралып, дұрыс бағалана түсуі тиіс. Бұл қазақ ұлтының ұлттық идеясымен сабақтасты мәселе. Ұлттық идея мәселесі туралы Қазақстан Республикасының Тұңғыш президенті Н.Назарбаев өзінің Қазақстан жолы-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Қазақстан халқына Жолдауында: Мен қоғамда: Қазақ елінің ұлттық идеясы қандай болуы керек? деген сауал жиі талқыға түсетінін көріп жүрмін. Біз үшін болашағымызға бағдар ететін, ұлтты ұйыстырып, ұлы мақсаттарға жетелейтін идея бар. Ол - Мәңгілік Ел идеясы десе, Нұрлы Жол - болашаққа бастар жол атты 2015 жылға арналған Қазақстан халқына Жолдауында: Мәңгілік Ел идеясының бастауы тым тереңде жатыр. Осыдан 13 ғасыр бұрын Тоныкөк абыз, Түркі жұртының мұраты - Мәңгі ел деп өсиет қалдырған. Бұл біздің жалпы ұлттық идеямыз мемлекеттігіміздің тамыры сияқты көне тарихтан бастау алатынын көрсетеді деп қадап айтты [1]. Елбасының бұл айтқан ұлттық идея ұстанымы қазақ әдебиетінің көне тарихын зерттеуге және бүгінмен сабақтастықта қарауға тікелей қатысты. Сондай жаңаша бағалап, бағамдауды қажет ететін әдеби ағым өкілдері - кітаби ақындар шығармашылығы.
Кітаби ақындар - отарлық езгі себебінен туындаған жаппай орыстандыру, шоқындыру белсенді жүргізіліп, халықтың рухани байлығына шабуыл жасалып, халықтың ғасырлардан келе жатқан ceнімі шайқалып тұрған тұста, сол суық ызғарды замандастарынан күн ілгepi біліп, оның зардабын жан-жүрегімен сезініп, орысшылдыққа түрікшілдікті, шоқындыруға ислам дінін қарсы қару етіп күреске шыққан ақындар. Бұл ақындарды өздері өмip сүрген кезеңінен бөліп қарауға болмайды. Олар өз дәуірінде қоғам кажеттілігінен туған, өз кезегінде міндеттерін адал орындаған ағартушы ақындар. XIX ғасырдың соңы XX ғасырдың басындағы қазақ әдебиетін сөз еткенде, ағартушы, ағартушы демократ деген атауға бip жақты талап қойылды.
Бұл туралы ғалым Б.Кенжебаев: XX ғасырдың басындағы ақын-жазушыларды, кітаби ақындар, ағартушы демократ ақындар деп бөлгенде, бip дәуір әдебиетін екі түрлі принциппен бөлген, жіктеген боламыз. Бұл ғылыми жіктеу емес. Бip дәуірде жасаған ақын-жазушыларды 6ip принциппен ғана, яғни идеялық - әдеби көзқарастарына қарай жіктеген орынды болмақ, - дейді [2]. Ол ақындар дінді, білімді насихаттады, көпшілігі қазақ ішінде бала оқытқан молда ақындар болды. Олар білім алуды, адалдықты, адал еңбекпен мал табуды, рухани тазалықты насихаттады. Рухани тазалықтың құралы - діни исламдық мәдениет деп білді. Кеңес үкіметі ақын-жазушылардың шығармашылығын өздерінің билігін насихаттайтын саяси құралға айналдыруды көздеді және соған қол жеткізді. Осы тұрғыда мұсылманша оқып қалыптасқан діни ақын-жазушылар жаппай қудалауға ұшырады. Діни-әдеби мұрасы айналымнан алынды. Қазір бұл ақындар шығармашылығы жариялану, зерттеу-зерделену үдерісінде.
Қисса - дастан қазақ әдебиетінде XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың бас кезінде ерекше өркендеді. Оның бастауы ортағасырлық түрки сопылық әдебиетте және оның Алтын Орда дәуірінде өркендеген жалғасында жатыр. Онда түрік-ислам дүниесінің мол мұралары қамтылып, заман адамдарының зердесінде қазақ мәдениетінің мыңдаған жылдық рухани тарихы бейнеленді.
Қисса-дастан мәселесінің жалпы жағдайлары М.Әуезов (1959; 1991), С.Мұқанов (1974), Е.Ысмайылов (1956; 1968), Қ.Жұмалиев (1958), Б.Кенжебаев (1973; 1976), М.Ғабдуллин (1974), Б.Шалабаев (Әдеби мұра... 1966, 210-244), Х.Сүйіншәлиев (1986) еңбектерінде сөз болды.
Қиссашыл ақындарды әдебиетке енгізіп, ақтап алуды қарастыру талаптары проф. Б.Кенжебаев еңбектерінен бастау алады. Б.Кенжебаев Шәді, М.Жүсіп, Н.Наушабаев, т.б. шығыс сюжетіне өлең жазған ақындарды ағартушылық бағыттағы ақындар деп бөлу арқылы оларды, кертарпа, ескішіл деген айдар тағудан ажыратып алады: алайда, әне бip жылдары бізде XX ғасыр басындағы қазақ әдебиетін менсінбеушілік жете бағаламаушылық болды. XX ғасыр басында бізде шын мағынасында әдебиет болған жоқ десті. Осыдан XX ғасыр басындағы қазақ әдебиетін жинап, бастыру, зерттеуге тиісінше көңіл бөлінбеді,- деп жазды Б.Кенжебаев [2, 105б].
Сондай-ақ, М.Бөжеев пен З.Ахметовтің [3,58б] зерттеулері осы мәселені алғаш көтеруімен құнды болды. Ә.Қоңыратбаев [4, 202-226] пен Ы.Дүйсенбаевтың [5,149] еңбектерінде жүйелене бастады. Қиссашыл ақындардың бipi Шәді Жәңгірұлының шығармашылығын Н.Келімбетов [6] арнайы зерттеу нысанына айналдырды. Сонымен қатар, Ө.Күмісбаев [7], А.Қыраубаева [8] кітаби ақындар шығармашылығын зерттеуге өз үлестерін қосты.
ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап қисса-дастандарды жариялап жарыққа шығару жұмыстары жүргізіле басталды. Алғаш Ү.Субханбердина ның құрастыруымен жарық көрген Ғашықнама [9, 461], Қисса-дастандар, кейін Fашықтық дастандар [10, 440] және Батырлық дастандар [10, 371] болып қайта басылып шықты. Сондай-ақ, Б.Әзібаеваның құрастыруымен Дастандар [11, 12том, 300-318] екі томдығы жарық көрді. С.Қасқабасов, К.С.Матыжановтар құрастырған В.В.Радлов жинаған қазақ фольклорының үлгілерінен бipнеше қиссалар қосылды [12]. Ш. Жәңгірұлы [6], Н. Нысанбайұлының шығармашылығына арналған диссертациялар қорғалды [13]. Майлықожа, Мәделіқожа, Молда Мұса және Н.Нысанбайұлы, Ергөбек ақындар шығармашылықтарын топтастыра сөз еткен еңбектер [14], Ақмолла, Әбубәкір Кердері, Тұрмағамбет шығармашылықтары да зерттеліп, шығармалар жинақтары жарияланды. Бұл істің көбі еліміз егемендік алғаннан кейін орындалды.
Қазақстан Республикасының Президенті бастамасымен енгізілген Мәдени мұра бағдарламасы бойынша осы салада көп жұмыс атқарылды: Бабалар сөзі жүзтомдығы, көне рухани мұралар жиынтығы Әдеби жәдігерлер атауымен жиырма том болып басылып шықты. Оның үстіне, қазір әр облыс өз жерінің өткені мен бүгінін түгендеп, рухани, әдеби туындыларын жаппай жарыққа шығару үстінде. Бұл өткен кеңес дәуірімен салыстырғанда, осы тақырыпта атқарылған жұмыстардың жемісті әрі үлкен нәтижелі жұмыс деп айтуға болады.

Дипломдық жұмысты көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Дипломдық жұмыс бойынша қысқаша мәлімет

Пән: әдебиет

Жұмыс түрі: дипломдық жұмыс

Осы жұмыстың бағасы:  2800 теңге

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz