Қолөнер - өркениеттің мәдени мәйегі диплом жұмысы

Жиырма бірінші ғасыр - әлемдік өркениеттің шарықтау шыңына шыққан шағы. Сөз басында өркениет  денгеніміз не  екеніне тоқтала кеткенді жөн көрдік. өркениет – цивилизация – латынның  civilis сөзінен қөалыптасқан. Сонымен өркениет дегеніміз –қоғамның материалдық әрі рухани дамуының белгілі бір әлеуметтік-экономикалық деңгейге сай өркендеуі. Сол сияқты қазіргі әлемдік мәдениетті  де өркениеттің сүбелі саласы деп ұққанымыз жөн.

Ендігі мәселе қазақ  қолөнерінің өркениеттегі алатын орны, маңызы мен мәні жөнінде болмақ. Алтай мен Атырау арасын алып жатқан кең байтақ өлке туған Республикамыз Қазақстан жері. Жерінің кеңдігі жөнінен Қазақстан жер жүзіндегі мемлекеттер арасында тоғызыншы орын алады екен. Осынау байтақ  жерде көсілген кең дала мен ақ басты асқар таулар, толоқынды теңізбен айдын шалқар көлдер, арналы өзендер мен сыңсыған орман –тоғайлар өте көп.

Қазақстан жерінің флорасы мен фаунасы, жер қойнауында тұнып тұрған қазба байлықтың молдығында қисап жоқ. Осындай табиғат байлығын бабаларымыз ерте замандардан бері шама –шарқынша  игеріп келеді. Ит жүгіртіп, құс салып аң аулаған, малдың терісі мен жүнінен киім тігіп, тұрмыста тұтынатын бұйымдар жасаған. Жер жыртып, дән еккен, үй тұрғызып, үлкен қалалар орнатқан. Ғалымдардың топшылауынша ең алғашқы адамдар қазақ жерінде өте ерте замандарда пайда болған.

Адамзат жер бетінде 2-3 миллион жыл бұрын пайда болып, ең алғаш гомо инстиктивус – инстинкті адам, гомо хабилиус – ісмер адам, ең соңында гомо сапиенс – саналы адам атты даму сатасынан өтеді. Жоғарыда аталған гомо хабилиус – ісмер адам дәуірінде қолөнері дами бастаған.

Халқымыз ежелгі заманнан еңбек етумен қатар , уақыт ағымына сай өнерінде ұдайы дамытып отырған. Соның бірі халқымыздың қолөнері. Қолөнер тарихи экономикалық , саяси-әлеуметтік жағдайларға байланысты әр заманда әр қилы сатыда дамып, түрленіп отырды.

Ғылымда «Андронов  мәдениеті» (б.э.д.  Х VІІІ – Х ғ.) деген атпен белгілі  болған тайпалардың қолөнер шеберлері сол кездің өзінде-ақ әр түрлі қола қарулар, пышақ, жебе, орақ, айбалта, найза, т.б. әшекей сәндік бұйымдар, саз балшықтан ыдыстар жасап, оларды геометриялық өрнектермен безендірген.

Қазіргі қазақ жерін мекендеген байырғы сақ, гун, үйсін, жалайыр, найман, қаңлы т.б.  тайпалар қазақ халқын құрайтын негізгі тайпалар болып саналатыны ғылымда дәлелденген. Халқымыздың мәдениетімен өнерінің дамуына Алдыңғы және Орта  Азия, Шығыс Еуропа скифтермен Қиыр шығыс, Сібір, Алтай халықтарының ықпалы зор болды. Көршілес жатқан мемлекеттермен мәдени қарым-қатынасты нығайтып, саяхат, сауда жасау арқылы, әр мемлекет бір-бірінен өнерінің озық үлгілерін үйреніп жетілдіріп келген. Ежелгі тас дәуірінен бастап бүгінгі күнге дейінгі қазақ жерінен табылған қолөнер үлгілерінің  түп-нұсқаларымен шынайы шеберлердің қолынан шыққан өнердің дүр жаухарларын музейлерден көріп тамашалауға болады. Ал енді қолөнері дегеніміз не, оның адам өмірінде алатын орны қандай? Оның қандай салалары бар деген сұрақтарға жауап іздеп көрелік. Қолөнері – ғасырар бойы дамып, жетіліп,  уақыт сынанан сүрінбей өтіп, қалыптасып келе жатқан халық шығармашылығынын сарқылмас қайнар көзі, халқымыздың мәдениетінің айнасы. Ол –талай ғасырлар елегінен өтіп, түрленіп, жаңарып, атадан балаға қалған мұра ретінде  бізге саф таза күйінде жеткен  дәстүрлі де қастерлі өнер.

Әр халытың қолөнері оның тарихы мен  әдет-ғұрып, салт-санасымен астасып қатар өркендейді. Қолөнері адамның әседікке, нәзіктікке деген сезімін тербеп,  сол салада табиғатты өзінше таңбалап  бедерлеуін, сұлулықты қабылдау  қабілеттілігін арттырады. Ол арөқылы біз  зор рухани эстетикалық тәлім алып, әлемдік өнер шынына қанат қағамыз.  Кішкене түймеден басатап, толып жаттқан үй  жиһаздары , ат-әбзелдері, қару-жарақ, саз аспаптары, киім кешек, ыдыс-аяқ, әсеимдік, сәндік бұйымдары т.б. Барлығы да халық қолөнерінің  туындылары болып табылады.

Қолөнер бұйымдарын  көркем-эстетикалық талғаммен нақышына келтіре өрнектеп, әшекейлеп әзірлейтін адамдарды – қолөнер шеберлері дейміз.әр шебердің өзі сүйетін шикізатымен оны ұсатып  әшекейлеп  өңдеуде меңгерген әдіс-тәсілі болады. Қазақ шеберлері көп қолданатын шикізаттарға: ағаш, металл, тас, тері, былғары, қайыс, мүйіс, сүйек, жүн, ши, қамыс, т.б. жатады.

Әр түрлі ою ойып өрнек  жасайтын адам -  оюшы, ағашты  көркемдеп өңдеуші – ағаш ұстасы, балташы,  темірден түйін түйіп түрлі өндіріс құралын соғатын адам – темірші, темір ұстасы, түрлі металмен тасты қолданып әшекей бұйымдарын әзірлеуші адамды – зергер деп атаймыз. Сол сияқты істейтін існің ыңғайына орай : ерші, үйші, етікші, тігінші, кілемші, өрімші, бәдізші, бояушы, т.с.с атала береді.

Қазақта: «Жігітке жетпіс өнерде аз» - деген сөз бар. Егер кімде-кім бірнеші өнерді  бірдей  жетік меңгерсе ол адами туралы: он саусағынан өнер тамған, бес аспап, шіленгер, шебер екен дейді.

 Бағасы: 2800 тг

Жұмысты көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз