Материалы

Қазақ жерінің ерте кездегі зерттелуі диплом жұмысы

Мазмұны

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі. Қазіргі Қазақстан аумағын адамдар ерте заманнан мекен еткен. Сондықтан елді-мекеннің көне тарихы сол жердің табиғатының тарихы болып есептелінеді. Табиғаттың тарихы сол аумақты мекендеген халықтың тарихы бір-бірімен ұштасып жатқандықтан,  Қазақстан жеріндегі көне тарихи ескерткіштердің сақталуы сол жердің табиғатының болмысын анықтайды. Мұны палеолит дәуіріндегі қоныстардың орны дәлелдейді. Қазақстан аумағында тас ғасырдың көне ескерткіштеріҚаратау маңынан, Еділ сағасынан, Бетпақдаладан. Бұқтырма өзенінің бойынан және тағы басқа жерлерден табылған. Қола дәуірінде Қазақстан металл қорытудың ежелгі орталықтарының біріне айналған. Алтай, Қаратау, Жезқазған және т.б. жерлерден өндірілген темір қорытылып, балқымалардан өткір жүзді құралдар, саймандар жасалған. Сол кезде Қазақстан жерінде өмір сүрген сақ тайпалары мәдениетінің қазылып алынғанүлгілерінде бағалы металдардан жасалған әшекейлер көп кездеседі. Оған Алматыға жақын Есік қорғанынан табылған «Алтын киімді адамның» денесі нақты дәлел болады. Онда сақ жауынгерлері алтын әшекейлермен қапталғанкиіммен жерленген. Осындай жағдайларға байланысты Қазақстан жері туралы мәліметтер ерте заманнан-ақ Еуропа ғалымдары мен саяхатшыларына мәлім болған.

Қазақстанды географиялық тұрғыдан танып білудің ұзақ тарихы бар. Қазақстанның батыс және оңтүстік бөліктерінің табиғат жағдайлары туралы алғашқы мағлұматтар ежелгі замандарға жататын деректерде – парсы жазбаларында, грек және рим ғалымдары мен жазушыларының, қытай және араб саяхатшыларының шығармаларында ұшырасады.

Қазақстан туралы алғашқы деректі Герадот (б.з.б.Vғ.) өзінің тарихына кіргізген. Ол Каспий теңізінің алып жатқан орнын, оның басқа сулармен жалғаспайтын тұйық алап екенін, солтүстіктен оңтүстікке созыла біткен жалпы пішінін көрсеткен. Герадот жасаған «Жер пішіні» картасында Сар (Еділ), Лик (Жайық), Сергис (Жем) өзендері бейнеленген. Бұдан кейін Қазақстан жайлы мәліметтерді ежелгі Рим ғалымдары Страбон мен Птоломей еңбектерінен кездестіреміз. Біздің заманымыздан бұрынғыІІ-І ғасырлардан бастап Қазақстанға Қытай саяхатшыларыЧжан Цянь мен мен Сюань-Цзань келді. Олардың жазбаларында Жетісу бойын мекендеген Үйсін елінің табиғаты мен тұрмысы , Ақсу, Шу, Талас өзендері туралы мәліметтер сақталған. Осы және басқа деректерді жинастырып, қытайлықтар сол кездің өзінде Орталық және Орта Азияның картасын жасаған. Оған Жетісу, Сырдария, Талас алқаптары кірген.  

XVI-XVII ғасырлардан бастап Қазақстан табиғатын зерттеуде орыс саяхатшылары жетекші орынға ие болды. Ең алғаш қазақ жеріне келген саудагерлер мен әскери шенеуніктер қазақ халқы, оның жерінің табиғаты туралы түрліше деректерді орыс үкіметіне үзбей мәлімдеп тұрды. Соның нәтижесінде қазақ жері туралы географиялық деректер жинақтала берді.

Қазақстан жеріндегі географиялық ұғымның одан кейінгі өркендеп канат жаюы орыстар мен қазақтардың өміріндегі аса ірі тарихи оқиғаға – Қазақстанның Ресейге қосылуына байланысты болды. XVIII ғасырдың 30-жылдарында басталған бұл оқиға XIX ғасырдың 60-жылдарында түгелдей аяқталды. Осы кезеңнен бастап Қазақстанның табиғат жағдайларын жүйелі зерттеу ісі қолға алынды [1].

XIX ғасырдың екінші жартысындағы физикалық-географиялық зерттеу жұмыстарының барысында Қазақстанның Ресейге қосылуына орай туған әлеуметтік-экономикалық өзгерістердің әсері тиді. Бұл Қазақстанның қоғамдық дамуында үлкен прогрестік маңыз алады. Орыстар байырғы халықтың мәдениетінің, ғылымының өсе түсуіне әсер етті.

Кеңес дәуірінде Қазақстан табиғатын зерттеудің негізгі мақсаты халықтың әл-ауқатын ұдайы жақсартуға және халық шаруашылығының қажеттерін неғұрлым толық қанағаттандыруға бағытталған. Мұның өзі жаңа шикізат көздерін ұдайы іздеп табуды талап етіп қана қоймай, сонымен бірге бұрыннан белгілі табиғат ресурстарын пайдалануды көздейді.

Революциядан бұрын республиканың жекелеген аудандарын зерттеген материалдар М. Н.Богдановтың, И.В.Мушкетовтың және П.П.Семеновтың Түркістан өлкесі мен орыс географиялық қоғамының тарихына арналған шолуларында пайдаланылып жинақталды.

Революцияға дейінгі Қазақстанды физикалық-географиялық жағынан зерттеудің тарихына арналған еңбектер тізімі, өкінішке орай, осылармен ғана шектеледі. Россия мен Орта Азия республикаларының аумағын физикалық-географиялық жағынан зерттеп, ашу мәселелерін қарастыратын толып жатқан еңбектерде Қазақстанды географиялық тұрғыдан танып-білу тарихына қатысты жекелеген материалдар ұшырасады. Бұлардың қатарына Л.С.Бергтің, Д.М.Лебедевтің, Э.М.Мурзаевтьщ, В.А.Есаконгың, А.А.Азатьянның, В.Н.Федчинаның, X.X.Хасановтың, Р.Л.Югайдық С.Өмірзақовтың, Э.Н.Донцованың, Р.Рахымбековтың және басқаларының зерттеулерін жатқызуға болады. Бұлардың барлығыда бұрынғы ТМД елдері мен Орта Азияда жүргізілген зерттеулер болғанымен біздің еліміз жайлы да географиялық зерттеулер ғылыми құндылығы жағынан жалпы физикалық-география туралы өте құнды еңбектер болып табылады [2].

Осы авторлардың еңбектері нәтижесінде Қазақстан жерін танып-білу тарихының талай-талай қызғылықты да көңіл аударарлық беттері ашылды. Олардың қазіргі Қазақстан табиғатын экологиялық тұрғыдан қарап тануда, табиғаттың өткен кездегі жағдайларына талдау жасауда бүгінгі ғылым үшін айрықша маңызы бар.

Еліміз егемендік алғалы археологиялық жүргізілген қазбалар Павлодар және Астана қаласының маңынан көне қалалардың оның ғылымға қосатын үлкен жаңалығы қазбалардан табылған әйелдің бейнесі біздің өткен тарихымыздың куәсі.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Басты мақсаты - қолда бар деректерді жинақтап тарихи-географиялық шолу жасау. Жұмыста ерте және орта ғасырлардағы зерттеулер республиканы аумақтық жағынан танып-білуге, географиялық идеяларды дамытуға, Қазақстан табиғатын зерттеудегі И.В.Мушкетовтың қосқан үлесі мен В.В. Радловтың  қазақ халқының этнографиясын,  археологиясын, лингвистикасын жинау мен зерттеуге  қосқан үлесітері туралы қарастырылады.

Диплом жұмысының зерттеу нысанасы: Қазақстан жері, оның ішінде ежелгі заман географиясындағы тұңғыш мағлұматтар, Қазақстан аумағы туралы орта ғасырлардағы географиялық деректер.

 Жұмыстың әдіснамасы. Қазақ табиғатын зерттеудегі тарихи-географиялық деректерге талдау жасау мен қатар картографиялық, этнографиялық және лингивистикалық әдістер қолданылып, басқа авторлардың жүргізген зерттеулерінің нәтижелері талданды.

Ғылыми-теориялық және практикалық маңызы. Жұмыста қазақ жерін зерттеген, үлесін қосқан ғалымдардың еңбектеріне ғылыми тұрғыдан баға беріледі. Зерттеу жұмысында еліміздің географиялық, этнографиялық және лингвистикалық зерттеулердің талдамасы ұсынылады. Зерттеу нәтижелерін өлкетану жұмысында пайдалануға болады. Жұмыстағы талданып, сараланған деректер жоғарғы оқу орындарының «География» және «Тарих - география» мамандықтарының оқу жоспарларында енгізілген «Өлкетану», «Қазақстан табиғатының географиялық зерттелуі» деген пәндерін өту барысында, «Қазақстанның физикалық географиясы» курсын оқытуда кеңінен пайдалануға болады.

Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі.  Жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, 2 суреттен және қорытындыдан тұрады. Диплом көлемі 63 бет, қолданылған әдебиеттер саны 34.

Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі негізделіп, жұмыстың мақсаты мен міндеттері, әдіснамасы және теориялық және қолданбалы мәні тұжырымдалған. Жұмыста қазақ жерінің ерте кездегі зерттелуі туралы алғашқы мағлұматтар мен Араб зерттеушілері және Ұлы Жібек жолы, Қазақстан табиғатын зерттеудегі И.В.Мушкетовтың қосқан үлесі. Және В.В. Радловтың  қазақ халқының этнографиясын,  археологиясын, лингвистикасын жинау мен зерттеуге  қосқан үлесі XVI-XIX мен ХХ ғасырлардың  басында және ортасында Қазақстан аумағының зерттелу жұмыстары қарастырылады.

Физикалық-географиялық танып-білу тарихының көптеген мәселелерін дәлме-дәл анықтап, зерттеу бірден тындыра салатын жұмыс емес, бұл саладағы міндеттер әлі де көп. Ал архивтік документтерге келетін болсақ, олар да осы күнге дейін жан-жақты зейін қойып зерттелмеген. Әлбетте, осы себепті аталмыш жұмыста көтерілген мәселелер толық қамтылды деп үзілді-кесілді айта алмаймын. Мемлекеттік құқымызды алғалы, еліміздің өткен заманының тарихының жаңа беттері ашылуда, қоғамның тарихы табиғаттың қалыптасу тарихымен тығыз байланыстығы мен қарқынды даму жағдайына талдау жасалынады.

І ТАРАУ.  ҚАЗАҚ ЖЕРІНІҢ ЕРТЕ КЕЗДЕГІ ЗЕРТТЕЛУІ

1.1. Алғашқы мағлұматтар

Қазақстанның аумағын мен табиғаты жайындағы географиялық деректердің тамыры ерте замандардың терең түкпірінде жатыр. Қазіргі Қазақстан аумағында адамдар

63 бет

Дипломдық жұмысты көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Дипломдық жұмыс бойынша қысқаша мәлімет

Пән: география

Жұмыс түрі: дипломдық жұмыс

Осы жұмыстың бағасы:  2350 теңге

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz