Материалы

Қазақстанның Россияға қосылу кезеңінде зерттелуі

13 ғ. 30-жылдарынан 19 ғ. 60-жылдарына дейін созылған Қазақстанның Россияға қосылу процесі оның территориясының географиялық зерттелуінің сипаты мен барысына әсерін тигізбей қоймайды. Бұл кезде жаңа қосылған жерлерде патша өкіметі билігін орнату және нығайту мақсатымен көптеген арнаулы ғылыми экспедициялар ұйымдастырылды.

         Қазақстан туралы алғаш ғылыми мәліметтердің әр жерінде жүргізілген топографиялық съемкаларға байланысты алынды. Ертіс бойында бекіністер салу мен Жоңғар ханына елшіліктер жіберуге байланысты шығыс және оңтүстік-шығыс Қазақстанда тұңғыш маршруттық топографиялық съемкалар жүргізілді. Мұнымен бір уақытта Қазақстанның батысында, Каспий теңізінің жағалауында, Арал теңізі, Сарысу және шу өзендерінің басссейіндерінде бірқатар қарапайым съемкалар жасалды. Бұл съемкалардың нәтижесінде бір жағынан Қазақстанның жеке аудандарының тұңғыш ірі масштабы карталары жасалынса, екінші жағынан сол аудандар туралы ғылыми географиялық мәліметтер алынды. Мұндай мәліметтер, әсіресе Қазақстанның батыс бөлігі туралы жан-жақты және барынша толық болды. Соның нәтижесінде 18 ғ. 60-жылдарының өзінде Батыс Қазақстан туралы географиялық сипаттама – «Орынбор губерниясының топографиясы» басылып шықты. Бұл Қазақстан туралы алғаш географиялық ғылыми сипаттама болып табылады.

         Қазақстанның географиялық зерттеу тарихында 1768-1774 жылдардағы академиялық экспедициялар ерекше орын алды. Бұл бұрын-соңды болып көрмеген зор көлемді зерттеулер бүкіл Россияны оның батыс шекараларынан бастап қиыр солтүстік-шығысына дейін, Солтүстік Мұзды мұхиттан Қырым мен каспий теңізіне дейін қамтыды. Академиялық экспедициялар Қазақстанның бірқатар аудандарын: Волга мен Урал өзендерінің аралығын, Маңғыстауды, Ырғыз және Торғай өзендерінің бассейнін, Есіл даласын, Ертіс бойы ойпатын, Рудалы Алтайды және Қалба жотасын зерттеді.

         Бұл экспедициялар жинаған мәліметтер Қазақстанның шеткі жазықтарының рельефі, гидрографиясы, өсімдік және жануарлар дүниесі туралы ғылыми түсініктердің негізін қалады.

         Экспедицияның ғылыми басшыларының бірі академик П. С. Паллас Батыс Қазхақстан жазықтарының қазіргі табиғат ерекшеліктерін түсіндіру үшін олар жауын арада теңіз астынан босаған деген гипотеза ұсынды. Палластың гипотезасы ғылымда 18 ғ. Аяғы және бүкіл 19 ғ. Бойы орын алып келді.

         18 ғ. Соңы мен 19 ғ. Басында Қазақстанды зерттеуге дипломатиялық елшіліктер мен әскери экспедицияларға қоса жіберілген ғалымдар едәуір еңбек сіңірді. Э. А. Эверсман әскери экспедициялар кезіндегі зерттеулерін мұнан кейінгі жылдары жалғастырды. Ғалым «Орынбор өлкесінің табиғи тарихы» деген қорытынды еңбегінде Батыс Қазақстанды бірнеше табиғи белдеулерге бөліп, физикалық географиялық аудандастыру жөнінде тұңғыш қадам жасады. Бірінші рет даланың нағыз ғылыми анықтамасын беріп, даланың ормансыз болу себебін негізінен дұрыс түсіндірді. Ашық-каштан топырағын зерттеп жазып, Қазақстанның топырағын зерттеудің ғылыми негізін қалады.

         Э. А. Эверсманмен бір уақытта Қазақстанды зерттеуге Г. С. Карелин көп еңбек сіңірді. Ол 1827 жылдан 1872 ж. дейін арада аз-кем үзілістерді есептемегенде жарты ғасырдай уақытын Қазақстанның әр түрлі аудандарын картаға түсіруге және ол жерлерден өсімдіктер мен жануарлардың коллекцияларын жинауға жұмсады.

         1829 ж. атақты неміс ғалымы А. Гумбольдт Алтайға бару жолында Шығыс Қазақстанда болған. Оның жол-жөнекей жинаған материалдары «орталық Азия» деген көлемді еңбегіне кірді. А. Гумбольдт Арал мен Каспий теңіздеріне іргелес жатқан ойпаттар вулкандық әрекеттен пайда болған деген қате пікірде болды.

         19 ғ. 30-жылдарына дейін Қазақстан туралы жиналған материалдар А. И. Левшиннің «Қырғыз – қайсақ немесе қырғыз-қазақ ордалары мен далаларының сипаттамасы» деген 3 томдық тарихи геогграфиялық еңбегінде жинақтады. Бұл бүкіл Қазақстанды қамтитын тұңғыш географиялық сипаттама болып табылады. А. И. Левшин Қазақстан табиғат жағдайларының зоналық өзгерісін ашып көрсетіп, оны солтүстіктен оңтүстікке ғылыми аудандастырудың бірі болып саналады.

         1840-50 жылдар аралығында Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Қазақстанға, Орталық Қазақстанның кейбір аудандарына ботаник А. И. Шренк саяхат жасап, сол жерлердің

Курстық жұмыс және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz