Материалы

Бұрынғы Одақтағы және Қазақстандағы алғашқы жерді бағалаудың принциптеріне қысқаша шолу

        Бұрынғы Одақтағы жер туралы заңның шығуына байланысты (1968 ж.) одан кейінгі әрбір одақтас республикаларда да жер туралы заңдар шықты. Қазақстанда мұндай заң 1971 жылы шыққан болатын. Бұл заңда жер кадастры негіздері мақұлданып, оны жүргізу бүкіл одақта, әрбір республикаларда міндеттелінген болатын. Міне осы жағдайларға байланысты 1970 жылдардан бастап кеңбайтақ Одағымыздың көптеген аймақтарында бұл жұмыстармен мол айналыса бастады. Топырақты бағалау (бонитеттеу) жұмыстары Ресейдің көптеген аймақтарында (Мәскеу төңірегі, Батыс Сібір, Башкирия), Украина, Беларуссияда және Қазақстан мен Қырғызстанда т.б. аумақтарда өріс алып, одақ тарағанға дейін жалғасты. Одақ тарағаннан кейінгі кезеңдерде бұл жұмыстардың біршама тоқтап қалғанын мойындауымыз керек. Тәуелсіздік алған әр республикалар жер туралы заңдарын өздерінше қайта жасап, нарықтық экономикаға сәйкестендіріп пысықтау үстінде. Ескеретін жағдай, жерді бағалау жұмыстарының бастамасы, ол туралы әдістеме кезіндегі еліміздің топырақтану ғылымының бас штабы одақ ғылым академиясының В.В.Докучаев атындағы топырақтану институтының С.С.Соболев бастаған ғалымдарымен 1950 жылдардың басында-ақ жасалғаны белгілі. Міне осыған сәйкес 1960 жылдардың өзінде еліміздің кейбір аймақтарында жерді бағалау жұмыстары басталған болатын. Мәселен, Мәскеу облысының жерлерін экономикалық бағалау, бүкілодақтық мемлекеттік жер қорлары институты ғалымдарымен (Черемушкин, Клапатовский, Крючков), Беларуссия жерлерін бағалау жұмыстары республика топырақтанушыларымен (Медведов, Чернявский), ал Ленинград облысының жерлерін бағалау профессор Н.Л.Благовидовтің басшылығымен жүргізілгені белгілі.

Сонымен кеңестік заманда одағымыздағы жерді бағалау бағытында жүргізілген алғашқы бастама жұмыстарына қысқаша шолу жасайық.

Топырақты бонитеттеу критериялары (көрсеткіштері)

Еліміздегі топырақты бонитеттеу жұмыстарында қолданылатын негізгі әдістеме, В.В.Докучаев негізін қалаған әдіс - топырақты бонитеттеудің алғы негізі болып топырақтың өзінің табиғи қасиеттері алынады. Оның ішіндегі басты көрсеткіштері болып топырақтың өсімдіктердің өсуі мен дамуына әсер ететін оның өнімділігімен үйлесетін негізгі қасиеттері кіреді. Топырақтың негізгі қасиеттері мен қатар, оның бонитет балын алу үшін, есепке топырақтың арнайы қабаты да алынады.

Жалпы өсімдіктер үшін топырақтың қасиеттері өздерінің маңыздары жөнінен әрқилы болады. Олардың бірі ең негізгісі бола тұрып, топырақтың басқа қасиеттеріне де әсер етеді, тіпті топырақтың морфологиялық пішінін де анықтайды. Сөйтіп топырақтың басқа қасиеттері оның басты қасиеттерімен үйлесімді болады. Осындай ең негізгі қасиет болып топырақтың қарашірінді (гумусты) қабатының қалыңдығы мен оның мөлшер, қоры өте үлкен маңыз атқарады. Жалпы топырақ құнарын бағалауда қарашірінді  топырақтың көп қасиеттерін байланыстырушы (интегралды) көрсеткіш болып табылады.

 Мұндай қосымша көрсеткіштер қатарына топырақтың механикалық құрамы, сортаңдану деңгейі эрозияға шалдығуы, сорлануы, топырақ қабаттарының қалыңдығы, тастылығы т.б. жатады. Жалпы бұл көрсеткіштердің егістік өнімдеріне әсер ететіндігі топырақтың бағалау бонитетіне жөндеу коэффициенттері арқылы енгізіледі. Қазіргі еліміздегі қалыптасқан көзқарас бойынша топырақты бонитеттеу көрсеткіштері топырақтың зоналық жағдайларына байланысты жүйеленеді. Мәселен, жақсы ылғалданған зоналарда (күлгінді, шымды-күлгінді) топырақ бонитеттеу көрсеткіштері болып топырақтың гумус қоры, механикалық құрамы, оның ішіндегі балшық мөлшері, топырақ ортасының реакциясы (РН), сіңірілген катиондар құрамы енгізіледі. Ал ылғалмен қамтамасыз етілуі аса жоғары емес дала және ылғалмен қамтамасыз етілуі шамалы құрғақ дала зоналарындағы қара топырақтармен қара-қоңыр топырақтарды бонитеттеу көрсеткіштері болып, қарашірінді қабаттарының қалыңдығы, гумус қоры, азот мөлшері, сіңірілген катиондар қосындысы және өсімдіктерге сіңімді ылғал қорлары қарастырылады.

Қарағанды облысының құрғақ далалы зонасының жыртылған топырақтарын (оңтүстік, азгумусты қара топырақтар және күңгірт қара-қоңыр топырақтар) бонитеттеу кезінде қазақ ғылым академиясының топырақтану институтының ғылыми қызметкерлері топырақтың бонитет шкаласын жасау үшін гумус қорын, жалпы азотты, сіңірілген негіздер қосындысын пайдаланды. Ал есепке топырақтың жыртылған қабаты (0-30 см) мен гумус мөлшерінің 1 пайызбен шектелетін қабаты алынған. Міне осы көрсеткіштер арқылы жасалған топырақтың бонитет шкаласына топырақтың қосымша көрсеткіштеріне байланысты (механикалық құрамы, сортаңдануы, эрозияға шалдығуы т.б.) енгізілетін өзгерістер жөндеу коэффициенттері арқылы енеді. Тағы да бір ескеретін жай

Курстық жұмыстарға және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар сайты – diplomnik.kz