Материалы

Біртілді оқу сөздігіне лексикалық бірліктерді сұрыптап алу ұстанымдары

     Қазақ лексикографиясында оқу сөздігіне лексикалық бірліктерді сұрыптап алу ұстанымдары туралы алғашқылардың бірі болып зерттеме жүргізген – Р.Түсіпқалиева. Ғалым өзінің «Қазақ лексикографиясы: екітілді шағын сөздіктердің құрылымы» атты еңбегінде бұрынғы минимум сөздіктер негізіне алынған жиілік сөздіктерде кемшіліктердің көп болғандығы туралы, ол кемшіліктердің сөздіктердің сапалық әрқилылығына, олардағы ортақ лексика пайызының өте аз болғанына байланысты туындағандығын айта келіп: «Минимум сөздіктердің жасалу мақсаты – ауызекі сөйлеу тілін меңгеру немесе жазба тілді меңгеру болады. Ұлттық орта мектепте қазақ тілін оқыту мақсаты кеңірек: оқушылар ауызекі тілде сөйлеуге де, жазба тілде жазуға да мүмкіндік жасайтын лексиканы меңгерулері керек. Ол үшін қажетті нәрсе – тілдің лексикасының ядросын қамтитын бірнеше жиілік сөздіктерден қорытылып алынған  тізбелерді пайдалану» деген тұжырым жасайды [102].

Р.Түсіпқалиева өзінің еңбегінде қазақ тiлiн үйренушiлерге қажет сөздердi, грамматикалық материалдарды сұрыптаудың Қ.Жақсылықова ұсынған ұстанымдарын келтіреді: 1/ сөздiң қолданылу жиiлiгi, 2/сөздiң жеңiл-қиындығы, 3/ сөздiң тiлдiң дыбыстық ерекшелiгiн қамтуы, 4/ сөздiң тақырып қажетiне сәйкестiгi, 5/ сөздiң тiркесу қабiлетi, 6/ сөздiң синонимдiк қасиетi, 7/ сөздiң сөзжасамдық қабiлетi, 8/ екi тiлге ортақ сөздердi санатқа кiргiзбеу, 9/ сөздiң оқушының психофизиологиялық ерекшелiгiне сәйкестiгi [86, 71]. Келтірілген ұстанымдарды талдай отырып, Р.Түсіпқалиева: «бұлардың ішіндегі екінші, үшінші, сегізінші және тоғызыншы ұстанымдар сөздік бірліктерді сұрыптау ісіне қолдануға жарамсыз. Сөздердің қолданым жиілігі статистикалық сараптама жасаудың нәтижесінде ғана белгілі болмақ» деген түйін жасайды.

Тілдік минимумдарға сөздік бірліктерді сұрыптау мәселесіне З.Күзекова да тоқталады. Ғалым оқытудың мақсатын, оқыту кезеңін, оқытуға бөлінген уақыт ұзақтығын, оқушылар контингентін ескерудің қажеттілігін жазады. Автор сөздерді сұрыптау мәселесінде В.Мэкки ұстанған өлшемдерді жөн көреді:   1/ жиілік, 2/ диапазон, 3/ сөздік қор бола алу сипаты, 5/ қамти алушылығы, 6/ жаттауға ыңғайлылық [103].

Р.Түсіпқалиеваның еңбегінде басты сұрыптау ұстанымдары туралы төмендегідей тұжырымдар келтіріледі:

«1. Сұрыптаудың басты ұстанымы – статистикалық ұстаным (Ең алдымен тілдік бірліктің қолданым жиілігі ескеріледі).

 2. Сөздің тіркесімдік қабілеті (тіркесімге көп түсетін сөз – тілүйренім тұрғысынан маңызды сөз. Сондықтан ортақ минимумға синтаксистік және лексикалық тіркесімдік әлеуеті мол сөз алынады).

      3. Тілдік бірліктің сөзжасамдық мүмкіндіктері, яғни сөз түбірінің тарамдану қабілеті мол сөз. Бір сөзді білсең, біртекті сөздерді тану қиын емес.

       4. Сөздің семантикалық құндылығы. Бұл ұстаным бойынша, минимумға көпмағыналы сөздер алынуы керек. Барлық мағыналары бірдей актив меңгерілуге жатпайтындықтан, минимумға ол сөздің негізгі, басты мағынасы алынады. Бұл ұстаным тілдік қатардан синонимдерді таңдап алуға, антонимдерді тауып алуға, т.т. жағдай жасайды. Осы ұстаным арқылы интернационалдық лексиканың минимум сөздігіне сұрыптау жасалады.

      5. Сөздің стилдік бейтараптығы. Бұл ұстаным бойынша, ұлттық мектепке (жоғарғы, орта) арналған минимум-сөздікке стильдік тұрғыдан бейтарап әдеби тіл сөздерін алуға жағдай жасайды.

      6. Жағдаяттық-тақырыптық ұстаным. Бұл ұстаным қолданым жиілігі төмен болса да, тілде сөйлеушінің әрқайсысына да қажетті нақты сөздермен

Курстық жұмыс және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz