Материалы

Ландшафт туралы жалпы түсінік

Географиялық ландшафт – құрамындағы табиғат құраушы (жер бедері, климат, су, топырақтың, өсімдік бірлестігі мен жануарлары) мен морфологиялық бөліктері (фация, қоныс, жергілікті жер) өзара үйлескен, өзіндік құрылымы бар, географиялық қабықтардың салыстырмалы түрдегі біртектес бөлігі. «Ландшафт» (нем. Land – жер; schaft - өзара байланысты білдіретін жұрнақ) терминін орыс ғалымы Л. С. Берг енгізген.

Географиялық ландшафқа тән негізгі көрсеткіштер қатарына аумақтардың біртекті сипаты, құрастырушылардың кешенді сипаты мен біртұтастығы, тұрақтылығы, зат және энергия алмасуының біртектілігі жатады.

Географиялық ландшафт терминінің «тарихи қалыптасуы, біртұтастығын сақтай отырып, ұдайы дамитын табиғат кешені» немесе «табиғи геожүйе деген» анықтамасы бар.  Ландшафттар типке, тип тармағына және түрге жіктелінеді. Ландшафттарды жіктеуде шығу және ылғалмен қамтамасыз етілу жағдайлары, геоботоникалық белгілері ескеріледі. Жер шарындағы барлық ландшафттардың жиынтығы сфера деп аталады. Ландшафтық түйірімдер нәтижесінде әртүрлі масштабта ландшафтық карталар, қазіргі кезде географиялық ландшафтардың математикалық моделі жасалынып, олар жайлы мәліметтер компьютерлік өңдеуден өткізіледі. Адам әрекетінен өзгерген ландшафт антропогендік ландшафт деп аталады (7) .

Ландшафттық картографиялаудың көбісінің негізінде генетикалық тұтастық қағидасы немесе біртектілік қағидалары орын алғандығын айта кеткен жөн. Дегенмен типологиялық және генетикалық тәсілдер берілген территория үшін табиғаттың қандай да бір құбылыстарының дифференциациясы есепке алынған кезде ғана нақты мәліметтерді алуға көмегі тиеді.

Ландшафттарды территория типі ретінде қарастырған кезде екі жол бар. Біріншіден, берілген аймақты өзінің аумағы ішінде біркелкі аудандарға бөлу; екіншіден, ұқсас үлескілерді бір-біріне кезектесіп қосу, ал ұқсас еместерін бөліп, ерекшелеу. Бірінші жағдайда (жоғарыдан «аудандастыру») табиғи компоненттерді іріктеу іске асады және олардың қасиеттерінің градациясы анықталады. Екінші жағдайда бұл тізбек келесідей оорналасады: нысандарды анықтау – олардың қасиеттерін, сипаттарын анықтау – жіктеу (класиффикациялау) – жеке кластар мен олардың жиынтығын таралу облыстарын анықтау, табу. Нысандар ретінде жеке нүктелер, нақты бір пішінге ие емес үлескілер мен тұтастай табиғи жүйе де саналады және олар зерттелетін территорияда кездейсоқ та орналасуы мүмкін немесе бір тізбек бойынша да. Осыдан кейін нысанның ең маңызды және тез өлшенетін нысандары анықталып, таңдалған бір тәсіл арқылы сандық әдістемелерді пайдалану арқылы оларды ұқсастықтарына байланысты топтастырады. Әрбір алынған класс үшін картада арнайы белгі немесе түс беріледі.

Кеңістіктік мәліметтерді талдауда компьютерлік техногологиялардың дамуына байланысты қазіргі кезде класиффикациялау нысандары ретінде территорияны толықтай қамтитын торлар (матрицалар) ұяшықтарын пайдаланылады. Бұл тордың әрбір ұяшығы нақты бір сызықтық өлшемдер мен географиялық координаттарға ие. К.В.Зворыкиннің терминологиясына сәйкес ұяшықтар ақпаратты территориялық жинақтаушылар деп атауға болады (территрияльные носители информации – ТНИН). Дегенмен де, бұл бірліктің бөлшектенбейтінін көрсету үшін біз элементарлы территориялық бірлік деген терминді пайдаланыламыз (ЭТБ).

Аудандарды генетикалық сипаттары арқылы анықтау (моно- парагенездер) қажетті нысандарды және оларға әсер ететін факторларды анықтаудан басталады. Табиғатта әр түрлі факторлар арасында нақты бір тұтастық пен бір-біріне бағыныштылық болмағандықтан топтастыру басқа да негіздерге сүйеніп те жасалынады. Кешендік физикалық-географиялық зерттеулер жұмыстың 3 кезеңінен тұрады: дайындық кезеңі, далалық және камералдық. Экспедициялардың техникалық қажеттіліктермен толықтай қамтамасыз етілуіне және аналитикалық және далалық жұмыстардың әдістерінің жаңарып, оңтайландырылуына байланысты бұл үшін кезеңдердің бір-бірімен қатынасы кейінгі кездері далалық зерттеулерге дейінгі және камералдық жұмыстарға уақыттың көп бөлінумен ерекшеленді. Салыстырмалы түрде қарастыратын болсақ олардың қатынасы 2:1:3 тең болған, ал бұрынғы кездері бұл қатынас 1:1:2 болған.

Ландшафттың морфологиялық құрылымының генезисін және олардың қасиеттерін сипаттайтын ландшафттық карта алдында жасалынған ландшафттық карта мен далалық жұмыстар кезінде жиналған құнды ақпараттардың  синтезі болып табылады (8).

 Ландшафттық карталардың түрлері, картографиялаудың негізгі бірліктері мен далалық түсірілімнің ерекшеліктері

Карта берілген территорияның табиғи ландшафттарын зерттеу үрдісін сипаттайтын маңызды құжат болып табылады. Жерді игерушілермен пайдаланылған тақырыптық табиғи карталардың (топырақтық, геоботаникалық, агроклиматтық және т.б.) сапасы бойынша орындалатын жоба алдық зерттеу жұмыстарының ғылыми деңгейі туралы болжауға болады. Өкінішке орай, жерді игеруге байланысты қолданылатын табиғат жағдайларын қолданбалы картографиялау әлі де онша дамымаған. Табиғи кешендердің жыртылған немесе жол салынған  кешендері табиғи кешен болып қалып, шаруашылықтық пайдалану емес, табиғи қасиеттеріне байланысты негізделетін ландшафттық карталар қазіргі кездерге дейін де әлі құрастырылмауда. Мұндай карталар компоненттік карталармен бірге  (топырақтық, ботаникалық, т.б.) шаруашылық ішілік және шаруашылық аралық жерді игерудің толық кешендік табиғи негізін құрайды.

Ландшафттық карта жерді игеру кезінде пайдаланылатын

Курстық жұмыстарға және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар сайты – diplomnik.kz