Материалы

Тарихи-мәдени даму және оның ақындық поэзиямен сабақтастығы

Өмір шындығы көрнек өнері (көркемөнер) туындыларының барлығында бейнеленеді. Адамзаттың эстетикалық дүниетанымының көркем туындылар арқылы бецнеленуінде авторлары өздері түсінген, сезінген шындық деректерінің құбылыстарын миллиондаған адамдардың да таным деңгейлеріне сәйкестендіруге күш салады. Адамзаттың эстетикалық дүниетаным көзқарастары ұрпақтар жалғастығы жүйесінде ұлттық топырақта пайда болған, қалыптасқан әуендерін сарындарын сақтай дамиды. Өмір шындығын негізге ала отырып, көркемөнер туындыларының авторлары адамдардың ата-бабалардан бері сақталып келген ойлау мүмкіндіктеріне сәйкес әсерлі туындыларын өмірге әкеледі. Сөз өнері мұраларының ұлттық топырақта пайда болып, өсіп-өніп өркендеуі сол ортаның ғасырлар бойы үздіксіз даму қозғалысы ортасында жүзеге асады. Өмір шындығы – халықтың әлеуметтік-қоғамдық тұрмысының сан салалы жүйесінің айнасы. Адамдардың өзара қарым-қатынастары, отбасынан бастап ауыл, аймақ, халық тіршілігі, одан кеңейе келе мемлекеттер ішіндегі, сыртқы байланыстар – бәрі де өмір шындығы болмысын құрайды. Адамдардың атамекен қоныстарына, тұтастай өлкесіне, Отанына арналған дүниетану көзқарастары табиғат құбылымтарымен егізделген ойлармен, бейнелеулермен өрнектеледі. Табиғаттағы жанды және жансыз тіргілік денелерінің саналы ой иесі адамдардың жандүниесінде сәулеленуі өнер туындылары арқылы ғана айқындалады. Қазақтың ақындық поэзиясының ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейінгі ұласқан жолындағы туындылардың барлығында да өмір шындығының эстетикалық талғаммен бейнеленуінің куәсі боламыз.

Бірімен бірі ұқсас, үндес құбылыстарды өзара баламалау, егіздеу, мегзеу түрлерінде бейнелеу арқылы ақындар өмір шындығының табиғи және астарлы сипаттарын аңғартады. Әдебиеттанушы ғалым М.Базарбаев былай дейді: “Көркем өнерде, оның ішінде әдебиетте шығарма, әрине, өмір шындығына сүйеніп жазылады. Нақтылы өмір құбылыстарын, оның сырын, қайшылықтарын тереңдеп түсінбей, тебіренәіп-толғанбай, сезінбей көркем шығарма тумайды. ... Шығарма – оқырман үшін тартымды, рухани ләззатқа бөлейтін, тәрбиелік-танымдық қасиеті мол, адамның дүниеге көзқарасын қалыптастыратын, өмір сырларын ашатын, өнер туындысы болуы қажет” [32.,159].

ХХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХІ ғасырдың басы - қазақ халқы мәдениетінің әлемдік өркениет деңгейінде анық танылған дәуірі. ХХ ғасырдың 30-40 жылдарынан бастап шығармалары әлем халықтарының тілдеріне аударылған Жамбыл Жабаевтың мұрасы, 50-80 жылдары аралығында Абайдың, Мұхтар Әуезовтің, ғабит Мүсіреповің, Ғабиден Мұстафинннің және кейінгі толқын ақын-жазушылар шығармаларының әлемдік өркениетке танылуы қазақ тұрмысы шындығының дүние жүзіне танылуында, таралуында елеулі орын алды. Ал, Қазақстанның тәуелсіздік жарияланған жаңа тарихының алғашқы онжылдықтары (1991-2005 жж.) да ұлттық мәдениетімізді, оның ішінде әдебиетімізді мәртебелі деңгейде танытты. Абайдың, Жамбылдың, Махамбеттің, Мұхтар Әуезовтің, Сәбит Мұқановтың, Ғабит Мүсіреповтің, Әлкей Марғұланның, Әбілхан Қастеевтің мерейтойлары бүкіл әлемдік, халықаралық деңгейде аталып мерекеленуі – біздің ұлттық өнеріміздің шынайылығын дәлелдейтін көрсеткіштер. Көрнекті шығармашылық тұлғалардың мұралары арқылы адамзат қазақ халқының тарихи тағдырлы шынайы болмысын, ұлттық психологиясын, яғни өмір шындығын таныды.

Өмір шындығы қазақ әдебиеті тарихының ежелден бергі негізін қалаған дамытқан, ұлттық сипатты сақтаған бірден-бір шығармашылық арна ақындық поэзияның да өзегі болып келді. Ақындардың ауызша және жазбаша дамыған өнернамалық шығармалары жалпы эстетикалық заңдылықтар аясында танылады. Дәйектей айтсақ: “”Законы эстетики – существенные связи эстетической деятельности, творческого процесса, рождающего произведении искусства, а также законы собственно художественной деятельности, социального бытия, функционирования, восприятия и развития искусства, развертывания мирового художественного процесса” [33,91]. Демеук, қазақ әдебиетінің тарихындағы негізгі жетекші арна ақындық поэзияның ХХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХІ ғасырдың басындағы дамуы әлемдік көркемдік даму үдерісін толықтыратын ұлттық рухани мәдениет, өнер дамуын көрсетеді. Аталған кезеңдегі ақындық поэзия шығармаларында қазақ тұрмысының қоғамдық-әлеуметтік құбылыстары толық қамтыла жырланды.

Халық ақындарының ел тұрмысының барлық салаларына үн қосқан шығармашылық сипатына орай туындылары ұжымдық жинақтар және дербес авторлық кітаптар түрлерінде мемлекет қамқорлығымен жарияланды. Мысалы, халық ақындары шығармалары топтастырылған мынадай жинақтардың жариялануы бұл саладағы шығармашылықтың кеңінен өрістеуіне елеулі ықпал етті: “Халық ақындары” (1953), “Ақын жырлары” (1958), “Ақындар айтысы” (1958), “Ақындар үні” (1958), “Заман шабыты” (1958), “Оңтүстік Қазақстан ақындарының айтысы” (1958), “Оңтүстік өңірінде” (1960), “Ақындар шықты айтысқа” (1960), “Қарағанды жұмысшыларының әңгіме-жырлары” (1961), “Ақындар жыры” (1960), “Пернедегі термелер” (1965), “Еңбек күйі” (1962), “Қазақтың қазіргі халық поэзиясы”

Курстық жұмыстарға және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар сайты – diplomnik.kz