Біз вконтактедеміз

Яндекс - іздеу

Кіру формасы

Ежелгі заман географиясындағы қазақ жері туралы алғашқы мағлұматтар

Қазақстанның территориясы мен табиғаты жайындағы географиялық деректердің тамыры ықылым замандардың терең түкпірінде жатыр.

         Қазіргі Қазақстан территориясында адамдар сонау әлімсақтан бері мекендеген. Мұны полеолит дәуіріндегі қоныстардың сақталған іздері дәлелдейді. Қазақстан территориясындағы тас ғасырдың ең көне ескерткіштері Қаратау маңынан, Еділдің жоғарғы сағасынан, Бетпақдаладан, Бұқтарма өзенінің бойынан және басқа жерлерден табылды. Қола дәуірінде Қазақстан ежелгі заманғы металлургияның басты орталықтарының біріне айналған. Қазақстан мен кенді Алтайдың түрліше аудандарында ежелгі заманда темір рудасы шығарыла бастаған. Кен өндірілген забойлар мен шұқырлардың орны осы күнге дейін сақталған. Темір рудасы қазылған кеніштердің ең белгілері мыналар: Арғанаты, Қаражыланды, Әділсу, Ақсораң, Ақшағыл, Қызылсаяқ, Теміржал, Кенқазған, Қарашеке, Саяқ, Қараүңгір және басқалары. Кейбір кен орындарынан сапалы руда шыққаны жайында деректер бар. Одан темір қорытылып, балқымалардан өткір жүзді құралдар мен аспаптар жасалған.

         Қазақ жерінде бірте-бірте сақ тайпаларының ірі одақтары пайда бола бастайды. Мал жайылымдарын өзгертіп отыруға тура келеді. Сондықтан өзендердің (Сырдария, Шу және Жетісу өзендері) алқаптары ғана емес, сонымен бірге далалы және шөлейт жерлерді, Тянь-Шань биік тауларын да игеру қолға алынады. Бір орыннан екінші орынға жиі көшіп-қону нәтижесінде сақ тайпаларының географиялық танымы кеңейе түскен.

         Физикалық-географиялық білімге талпыну ең әуелгі кезеңде адамның материалдық-практикалық қызметімен, оның Қазақстанның табиғаты мен территориясы жөніндегі көмескі де дүдәмал ұғымымен тығыз байланысты болған. Ондай әрекетттер адамның басына туған нақтылы жағдайға орай, немесе аңыз, қиял, діни сенімдерге негізделіп жасалған. Қазақстан тарихының бастапқы тұсында адам өзін айналаны қоршаған ортаға тәуелдімін деп түсінген. Сондықтан ол табиғаттың әрбір құбылысын өз басына немесе ең жақын тайпаластарына туралап келген зауалға балаған. Сөйтіп, бұл әрекеттен құдайға жалынып-жалбарынып, сыйыну арқылы ғана құтыламын деп ойлаған.

         Сонау өткен ықылым заманда Қазақстанды мекендеген халықтардың білімі мен тәжірибесі қаншалықты болғанын дәл басып айта қою қиын. Алайда ежелгі Қазақстанда мекендеген халықтардың өз жерінің табиғаты жайындағы түсінігі мен мағлұматы едәуір мол болғанын атап өткен жөн. Әлбетте, ол кездегі ұғымдар көбіне діни және аңыз түріндегі түйсіктер пайымдауларға саяды. Ал мұны Шығыстың көне халықтарынан мұра түрінде жеткен жазба ескерткіштерден байқауға болады.

         Сақтардың көне мәдениеті Алтай, Сібір, Шығыс және Европа халықтарымен байланысты болғанымен, олардан жазба ескерткіштер қалмаған. Ал Қазақстан территориясы жөніндегі тырнақалды деректер көршілес мемлекеттердің осы күнге дейін сақталған әдеби және тарихи мұраларынан мәлім болып отыр.

         Біздің заманымызға дейінгі бір мыңыншы жылдың орта шегіндегі көне қол жазбаларда Орта Азия мен Қазақстан жерін мекендеген сақ тайпалардың қуатты одағы туралы мағлұматтар бар. Сақ тайпаларының одағына массагеттер, даялар, каспилер, иссендондар, кейінірек аландар және савроматтар кірген. Біздің заманымызға дейінгі VI ғасырда мұнда пасырлар келген. Біздің заманымызға дейінгі 518 жылы парсы патшасы Дарий І сақтарға шабуыл жасап, олардың бай жерлерін жаулап алуға әрекеттенген. Алайда патшаның пиғылы іске аспаған. Сақтар тіршілік қарекетіне қарай екіге бөлінген: бірінші – мал бағып күн еткендер, олар көшіп, қонып жүрген, немесе жартылай көшпенділер болған; екінші -  көгал жерлерді жайлаған отырықшы тұрғындар. Уақыт оза келе отырықшы сақтар елді мекендермен қатар қалалар салып, оларда қол өнер мен сауда дами бастаған.

         Қазақстан территориясында құл иеленушілік құрылысы болмаған. Ал феодалдық қарым-қатынастар шамамен біздің заманымыздың бір мыңыншы жылдарының орта шенінде пайда болады. Қазақстандағы феодалдық        қарым-қатынастардың ерекшелігі сол – мұнда құл иеленушіліктің кейбір нышандары байқалады. Қазақстан жерінде патриархалдық-феодалдық қарым-қатынастар мал өсірумен қоса егіншілік кәсібімен айналысқан оңтүстік аудандарда – Шу, Талас, Сырдария өзендерінің алқаптарында шапшаңырақ дамыған. Қазақстаннның басқа аймақтарында да таптық қоғамдар құрыла бастаған. Алқаптарда қоныстанған отырықшылар мен даланы жайлаған көшпенділер шаруашылық және сауда-саттық, экономикалық жағынан өзара тығыз байланыста болды. Қолөнер бұйымдарының бір бөлігі Орта Азияға, Иранға, Кавказға, Шығыс және Батыс Европа елдеріне жөнелтілді.(1)

         Қазақ жері туралы мағлұмат кездесетін бізге дейін жеткен жазба ескерткіштердің ішінен «Бихустин жазбасын» (біздің заманымызға дейінгі VI-V ғасырлар) атауға болады. Ол парсы патшасы Дарий І-нің атынан құрастырылған. «Бихустин жазбасының» V бағанындағы 20-30 жылдарда былай деп мәлімдеген: Дарий патша баяндайды: «сақ әскерлерімен бірге теңіздің арғы жағындағы сақ еліне бардым. Олар бастарына үшкір дулыға киеді екен. Сосын мен теңіз маңындағы бұрынғы су жолдарын қалпына келтірдім. Осы көпір арқылы өтіп, сақтардың еліне барып, олардың тас-талқанын шағардым... Сөйтіп ол елді бағындырып алдым». «Бихустин жазбасында» аты аталған теңіз, сірә, Арал теңізі болса керек.

         Кир ІІ мен Дарий жорықтарының екі түрін зерттеген Геродот та осыны меңзейді. Бірінші жорамал бойынша өзінен бұрын жорық жасаған Кир ІІ сияқты, Дарий де сақтармен Амударияның арғы бетінде Арал теңізінің түбінде кездескен, екінші жорамал бойынша Кир ІІ массагеттермен Үзбойдың арғы бетінде соғысқан, ал Дарий сақтардың жеріне Амудария өзенінің орта ағысы тұсынан өткен.

         Біздің заманымызға дейінгі V ғасырдың 40-жылдарының аяғында 30-жылдарының басында жазылған Геродоттың «Тарихы» ежелгі қолжазбалардың ішіндегі аса құндыларының бірінен саналады. Онда Дарийдің скифтерге қарсы жорығын баяндаумен қоса, Ойкүменді мекендеген тайпалар және олар жайлаған аймақтар туралы мағлұматтар келтіріледі. Каспий теңізінің алып жатқан орнын оның басқа

 

Курстық жұмыс және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

 

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz

 

 

Яндекс.Метрика