Біз вконтактедеміз

Яндекс - іздеу

Кіру формасы

Қазақстанның биік таулы аймақтары

Қазақстанның биік таулы аймақтары.

         Орографиясы. Қазақстанның шығысында және оңтүстік-шығысында жатқан таулы аймақтары Орталық Азияның шеткі тау тізбектерінің жүйесіне жатады. Олар бір-бірінен едәуір кең тау аралық ойыстары арқылы бөлінген жеке тау жүйелерінен тұрады. Бұл таулы аймақтар солтүстіктен оңтүстікке қарай мынадай тау аралық ойыстармен кезектесіп отырады: Алтай, Зайсан қазан шұңқыры, Сауыр-Тарбағатай, Балқаш-Алакөл ойысы, Жоңғар Алатауы, Іле ойысы, Солтүстік Тянь-Шань, Шу-Талас ойысы, Батыс Тянь-Шань.

         Қазақстанның шығысында және оңтүстік-шығысында барлық тау жүйелерінің кейбір жалпы орографиялық ерекшеліктері бар.

         Біріншіден, бұл әрбір тау жүйелерінен батысқа және солтүстік-батысқа қарай созылып жатқан үлкенді-кішілі тарамдары байқалады: Алтайдан Қалба жотасы, Сауыр-Тарбағатай Қазақтың қатпарлы өлкесімен жалғасады, Жоңғар Алатауынан Үшкөл жотасы, Солтүстік Тянь-Шаньнан Шу-Іле таулары, Батыс Тянь-Шаньнан Қаратау жотасы. Осы жоталардың бәрі де негізгі жүйеден қашықтаған сайын бірте-бірте аласарып, жазықтармен ұласады. Бұл жоталар Альпі орогенезіне аз ұшыраған. Олардың қазіргі бағыты ежелгі жоталардың орналасу бағытына сәйкес келеді, бұл жағдай Урал-Тянь-Шань геосинклиналының жалпы ішкі байланыстығын көрсетеді.

         Екіншіден, Қазақстанның шығыс, оңтүстік-шығысындағы таулы өлкелердің төменгі палеозей жыныстарынан құралған солтүстік бөліктерінде төбесі тегіс биік тау қыраттары көп, ал жоғарғы палеозой жыныстарынан құралған оңтүстік бөліктерінде тау қыраттары сирек кездеседі және олар едәуір биік, ауданы жағынан кіші болады. Таулы өлкелердің барлық жоталарының солтүстік беткейі көлбеу, оңтүстік беткейі тік келеді. Бұл ерекшелік  таулы өлкелердің солтүстік бөлігінің ертерек және бірнеше рет көтеріліп, альпі тау жасалуында жалпы көтерілу күшінің оңтүстіктен солтүстікке қарай баяулауымен байланысты.республиккамыздың биік таулы аймақтарының орографиялық ұқсастығы-тек жалпы ұқсастық. Ал шынында, әрбір таулы аймақтың өзіне тән орографиялық ерекшеліктері бар.

         Рельефі. Қазақстанның биік таулы аймақтарының қазіргі рельефі өте күрделі және әр түрлі. Қатар орналасқан бір ауданның өзінде бір-бірінен өте үлкен айырма жасайтын рельефтің формалары кездесіп отырады. Биік таулы аймақтардың рельефі нағыз альптік формада болады. Мұнда терең әрі тар әр түрлі шатқалдарменбөлініп жатқан биік шыңдар кездеседі. Шыңдардың салыстырмалы биіктігі 1000 м-ге дейін, құламасының еңістігі 900 жетеді. Сонымен қатар мұнда төбесі жазық кең тау қыраттары кездеседі. Бұлар жазда мал жайылымына пайдаланылады.

         Қазақстанның таулы аймақтарының төменгі және орта белдеулерінде доғалданған жоталар жатыр, олардың төбелері жұмыр немесе жатыңқы, беткейлері көлбеу келеді, онда орманды-шалғын өсімдіктері бар. Бұл жоталар тау алды қыраттарымен жалғасады. Одан бірте-бірте төмендей келе генезисі жағынан таулы аймақтармен байланысты тау алды жазықтармен қосылып кетеді.

         Қазақстанның биік таулы аймақтарының рельефінің мұндай күрделі және әр түрлі болып келуі оның соңғы географиялық тарихына, рельеф құрушы факторларына байланысты.

         Рельеф құрушы фактор. Қазақстанның биік таулы аймақтарының қазіргі рельефі негізінен альпі тау жасалу қозғалысының әсерінің нәтижесінде қалыптасқан.

         Бұл жерлерде ертеде жеміріліп, жазықтыққа айналған таулар неогеннің аяғымен төрттік дәуірдің бас кезінде болған күшті тектоникалық қозғалыстардың нәтижесінде қайтадан көтеріліп, биік тауларға айналған.

         Қазақстанның оңтүстік-шығыс таулы аймақтары палеозойда бірнеше рет көтерілуге ұшырағандықтан қатты участоктарға айналған болатын. Сондықтан бұл аймақтарда соңғы тектоникалық процесс негізінен дизъюнктивтік дисклокация түрінде болды. Тау жоталары радиусы кең, ірі антиклиналдар түрінде күмбезденіп көтерілді. Олар көтерілген кезде жер қабығының көптеген шытынап жарылулары да болды. Тектоникалық жарықтардың бойымен мезозой-кайнозой пенеплнедері вертикаль бағытта ығысты. Соның нәтижесінде тауларда өте көп кездесетін жайлаулар немесе тау қыраттары пайда болды. Таулар әлі де көтерілуде, оны мезгіл-мезгіл болып тұратын, кейде, тіпті күшті болатын жер сілкінулер дәлелдейді.

         Қазақстанның биік таулы аймақтары төрттік дәуірдің басында бірнеше рет мұз басуларға ұшырады. Ол кездегі мұздар өте қалың болды және биік таулардың қазіргі рельефінің қалыптасуында зор роль атқарды.

         Мұз басудың іздері болып есептелетін мұзды қарлар, трогты аңғарлар, мореналы төбелер т.б. биік таул

 

Курстық жұмыс және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

 

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz

Яндекс.Метрика