Күріш өсіруң технологиясының негізгі бағыттары және тарихи қалыптасуы

Әлемдік практика бойынша  әрбір елдерде күріш өсіру технологиясының өзіндік ерекшеліктері бар және ол ғасырлар бойы тарихи қалыптасып, жетілдіріліп келеді. Тропикалық Азия және Оңтүстік Шығыс Азия елдерінде күріш өсіру ғасырлар бойы негізінен қол күшімен атқаылды.

         Сол көне замандарда (б.з.б. 5000-4000 ж.ж.) суда жұмыс істеуге бейімделген буйволдарды үйрету күріш егіншілігін дамытуда елеулі роль атқарды. Буйволдардың тұяғы жалпақтау әрі мықты, сондықтан олардың олай-бұлай жүргізу арқылы ылғалды топырақ жақсы өңделеді. Ал, темір соқаларды жасап, егіншілікте қолдану топырақты сапалы әрі жылдам өңдеуге мүмкіндік туғызды.

         Қазіргі кезеңде Азия елдерінде халық санының күрт өсуіне байланысты және өз елдерін күрішпен қамтамасыз ету үшін бұл бағалы дақылдың өсіру агротехникасы интенсивтендіріліп, ең жоғарғы жоғары өнімді алуға бағытталған озық технология өндіріске енгізіліп, өте мол өнім алынып отыр.

         Әлем елдеріндегі күріш егіншілігінің ерекшеліктеріне, айырмашылықтарына қарамастан бұл дақылды өсіру үш түрлі принципті бағытта дамыды және қазіргі кезеңде де қолданылуда.

1.Күрішті көшеттеп егіп өсіру. Бұл технология Оңтүстік Шығыс Азия және Қиыр Шығыс елдерінде мыңдаған жылдар бұрынғы кезеңнен бастап қолданылып келеді. Мысалы, күрішті көшеттеп өсіру Қытайда соңғы Хань дәуірінде пайда болған. Қазіргі кезеңде көшеттеп өсіру егіншілігі жетілдірілген және де әр елде әр түрлі көлемде қолданылуда. Мысалы, Индонезияда күріш 90%, Бирмада 80%, Үндістанда  75-80%, ал Қытай мен Жапонияда барлық күріш егісі көшеттеп егіп өсіріледі.

Қазақстанда, соның ішінде Қызылорда облысында күрішті көшеттеп егіп өсіру 1998-2000 жылдары Арал өңірі агроэкологиясы және ауыл шаруашылығы Ғ3 институтының тәжірибе шаруашылығында зерттелінді және 2001-2003 жылдары өндіріске енгізіле бастады. Зерттеу нәтижесіне қарағанда, осы тәсілмен өсірілген жағдайда күріш өте мол өнім береді. ТМД елдері территориясында күрішті көшеттеп өсіру технологиясы Өзбекстанда, Әзірбайжанда зерттеліп өндіріске енгізілуде. Мұндағы негізгі мақсат-жоғары әрі жылына екі өнім алуды іс жүзіне асыру.

2. Күріш тұқымын суға бөрттіріп себу. Қазіргі кезеңде бұл тәсіл көптеген елдерде қолданылады. Қазақстанда, соның ішінде Сыр өңірінде 1940-1955 жылдары Ы.Жақаев және оның шәкірттері  күріш тұқымын негізінен осы әдіспен сепкен.

3. Жиырмасыншы ғасырда өндіріске ғылым мен техника жетістіктерін енгізу нәтижесінде жаңа күріш егіншілігі-интенсивті, өнеркәсіптік технология пайда болды. Бұл әр түрлі формада ТМД елдерінде, АҚШ-та, Австралияда, Европаның кейбір елдерінде таралған. Осы технологияның негізгі элементтері төмендегідей:

А) инженерлік типтегі күріш жүйесін салу (инженерлік типтегі суару және қашыртқылау жүйесі, инженерлі дайындалған суармалы жерлерді игері);

Б)ғылыми негізде зерттеліп тұжырымдалған ауыспалы егісті игеріп, топырақты өңдеу жұмыстарын сапалы әрі уақтылы жүргізу;

В)негізгі технологиялық операцияларды (топырақты өңдеу, себу, егісті орып жинау, өнімді тасымалдау және тазалау т.б.) толық механикаландыру;

Г)күріш егіншілігін химизациялау (минералды тыңайтқыштар мөлшерін, енгізу мерзімін және тәсілдерін оңтайландыру, гербицидтер, инсектицидтер, фунгицидтер, өсу реттегіші заттарын қолдану);

Д)жасалынған қолайлы жағдайларға қайтарымы мол, жоғары өнімді, жаңа типтегі сорттар шығару;

Е)күріш өсірутің сорттық технологиясын тұжырымдап, өндіріске енгізу.

Тағы бір принципті айырмашылығы-тұқым құрғақ топыфраққа 0,8-1,5 см тереңдікте сіңіріледі немесе топырақ бетіне шашылып, сосын атыз суға бастырылады.

Арал өңірінде күріш 1895-1896 жылдардан бастап өсірілді, ал 1940-1965 жылдары товарлы күріш егіншілігі қалыптаса бастады. Ол кездегі күріш егіншілігінің технологиялық базасы-атыздары кішкене, инженерлік дайындалмаған, жабайы күріш жүйесі болатын.

Сыр өңірінде күріш егіншілігінің интенсивті, өндірістік технологиясы 1966-1990 жылдары қалыптасты. Бұл кезеңде Краснодарлық типтегі инженерлік күріш жүйесі салынып, ауыспалы егіс игерілді. Егіске көп мөлшерде тыңайтқыш беріліп, арамшөптермен, ауру және зиянкестермен күресу үшін гербицидтер мен улы химикаттар жеткілікті мөлшерде қолданылады. Топырақты өңдеу, себу, күтіп-баптау, орын жинау жұмыстары толық механикаландырылып, күріш егіншілігі интенсивтендірілді.

Күрішті көшеттеп өсіру 1998-2000 жылдары зертеліп, 2001-2003 жылдары өндіріске енгізіле бастады

Курстық жұмыстарға және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар сайты – diplomnik.kz