Біз вконтактедеміз

Яндекс - іздеу

Кіру формасы

Оқу сөздігіндегі минимум мәселесі. Біртілді оқу сөздігінің «ортақ минимум» негізі туралы.

         Тілдегі лексикаға тілді үйрету мақсатында сипаттама жасаудың бір аспектісі – лексикалық минимумдар түзу. Сөздік құрамды тілді үйрету мақсатында ықшамдаудың бұрыннан қалыптасқан теоретикалық негізінде қате болжам болған еді. Лексиканы аталған мақсатқа сай ықшамдаудың басты тәсілі ретінде сөздік құрамдағы көнерген архаикалық және тарихи лексиканы, жергілікті қолданымдағы диалектілік, говорлық лексиканы, салалық терминологиялық лексиканы, қарапайым қолданымдағы лексиканы, ауызекі сөйлеу тілі бірліктерін, дәстүрлі жазба тілге тән арнаулы лексиканы, басқа да көптеген сөз топтарын алып тастау, қысқарту орын алған болатын. Жалпылама қолданымға арналып жасалған алғашқы лексикалық минимумдардың сөзтізбелерін құрастыруда қолданылған қысқартудың, ықшамдаудың негізгі тәсілі осындай болған еді. Сондықтан лексикалық минимум мәселесіне жаңаша көзқарастың қажеттігі, лексикалық минимумдардың нысаны мен қолданым аясына, құрылымына байланысты, минимумдарды сұрыптап алу мен лексикографиялау жолдарына қатысты қалыптасып қалған ескіше ғылыми түсініктерді өзгертудің қажеттілігі айқын болатын. Осы тұрғыдан, жаңаша ғылыми көзқарас негізінде жазылған еңбек ретінде қазақ тіл білімінде екітілді шағын сөздіктердің құрылымын зерттеген Р.Түсіпқалиеваның еңбегін атауға болады [58]. Лексикалық минимумның жаңа типі – әмбебап, жалпылама қолданымға арналған, ортақ минимум болып табылады. Әмбебап лексикалық минимум туралы зерттеуші Р.Түсіпқалиева: «Қазақ тілінің Қазақстанда мемлекеттік тіл және ұлтаралық қатынас тілі ретінде толыққанды қызмет жасауына жеткізетін жолдардың бірі - түрлі ұлт мектептерінің оқушыларына қазақ тілін бір,  ортақ лексикалық материал негізінде үйрету. Тек осындай жағдайда ғана олардың бәрінде баршаға ортақ сөздік база жасалуы мүмкін. Осы міндетті шешуге қазақ тілінің ұлттық орта мектептерге арналған ортақ лексикалық минимумы мүмкіндік жасайды. Мұндай сөздіктің көлеміне келер болсақ, әдістемешілердің көпшілігі тілді белсенді түрде меңгеру үшін 3-4 мың лексикалық бірлікті жеткілікті санайды. Он жыл бойы қазақ тілі оқылатын мектепте – 4 мың болса, жеткілікті» деген ой айтады [58].

  Лексикалық минимумның жаңа типі туралы алғашқы еңбектердің бірінде лексикалық минимум терминінің екі мағынада қолданылып жүргендігі сөз болады [99]. Бiрінші мағынада, лексикалық минимумдар деп өзге тiлдi оқып-үйрену барысында белгiлi бiр кезеңде мiндеттi түрде меңгерiлуге тиiс сөздердiң тiзiмiн атайды. Бұлар тiлді үйренудiң белгiлi бiр кезеңiнде лексикалық негiз қызметін атқарады. Екінші мағынада, лексикалық минимумдар деп орыс тiлiн әртүрлi жағдайларда оқып-үйренушiлерге арналған бiртiлдi немесе екiтiлдi оқу сөздiктерiн түсінеді. Авторлар оқу сөздiктерi өз алдына бөлек қарастырылатын нысан болғандықтан, “лексикалық минимумдар” деген терминнiң бұларға қолданылуын орынсыз көреді. Сондықтан, “лексикалық минимум” терминiн бiрiншi типтегi лексикалық оқу құралдарына байланысты қолданады. Біздің ойымызша,  лексикалық минимумның жаңа типі, жоғарыда аталғандай, жалпылама қолданымға арналған ортақ минимумның болуы ауадай қажет. Ол тілүйренім мақсатында түзілетін оқу сөздіктеріне негіз болып қаланады. Мәселе оның қандай ғылыми негізде құрастырылуында ғана деп білеміз.

Сөздік құрамды шағын оқу сөздіктеріне лайықтап ықшамдап алу ісінде назарға алынатын ең басты мәселелердің бірі – сөздік бірліктің коммуникативтік қызметтегі маңызы.

Қазақ лексикографиясында XVIII-XIX ғасырлар аралығында және XX ғасырдың басында жасалған шағын сөздіктер мен сөздікшелер М.Малбақов еңбектерінде жан-жақты зерттелген болатын. Бұл кезеңдегі сөздіктердің бәрі де шағын көлемді, тілді үйрету мақсатына арналып жасалған туындылар еді. Олардың біразын, әсіресе Ы.Алтынсарин еңбегіндегі шағын сөздікті алғашқы мектеп сөздіктерінің тәжірибесі ретінде санау қажет [100]. Қазақ лексикографиясында осы кезеңге дейінгі уақыт ішінде түзілген шағын сөздікшелердің барлығында да лексиканы сараптаудың интуитивті тәсілі қолданылып келді. Ғылыми тұрғыдан айқындалған, дәлелденген нақты әдіс-тәсілдер болмады. 

Мамандардың пікірі бойынша, 1 мыңнан бастап 4 мың сөздік көлемге дейінгі минимум сөздіктер тіл негіздерін белсенді, пәрменді түрде меңгеруге бағдарланған актив сөздіктер болып саналады. Олардың ішіндегі 1500 бірлікке дейін қамтитын аса шағын көлемді туындылар тілді меңгерудің бастапқы сатысына арналған элементар сөздіктер қатарын құрайды. Ал 1500 бірліктен 4000 бірлікке дейінгі көлемдегі сөздіктер тілді базистік деңгейде меңгеруге бағдарланады. Орыс лексикографиясында осы мәселені зерттеген М.А.Скопина екі деңгейді қосы

 

Курстық жұмыстарға және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

 

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар сайты – diplomnik.kz

Яндекс.Метрика