Біз вконтактедеміз

Яндекс - іздеу

Кіру формасы

Шағын көлемді біртілді оқу сөздіктерінің құрылымдық негіздері

2.1 Оқу лексикографиясы терминінің мәні.

Лингводидактика қазіргі қезеңдегі қолданбалы ғылымда жедел әрі қарқынды дамып отырған салалардың бірі. Оның дамуына қарқын беріп, жағдай туғызып отырған жайт – тілді өзге тілді азаматтарға үйрету мәселесі. Осы негізде тілді үйрету ісіне бағдар алған лингводидактикалық ой-сананың жандануы оқу лексикографиясына төтенше әсер етті. Тілді үйрету мәселелерімен айналысатын көптеген зерттеушілердің назарына іліккен оқу лексикографиясы бұрынғыша тек практикалық іс-шара ретіндегі оқу сөздіктерін түзу ісін білдіруден қалды. Енді ол ғылыми-теориялық тұрғыдан зерделеніп, өзіндік нысаны, мақсаттары мен міндеттері, әдістемесі бар ерекше лингвоәдістемелік пән ретінде ұғыныла бастады.

Осы салада арнайы маманданбаған көпшілік қауым үшін «оқу лексикографиясы» деген атаудың өзі дефинитивті, яғни өзін-өзі анықтайтын терминдердің бірі тәрізді болып көрінеді. Лексикографияның осы  саласында өндіріп еңбек етіп жүрген маман ғалымдардың өздері де терминге анықтама берумен, оны терең зерттеу ісімен тікелей айналыспаған екен. Сол себепті, оқу лексикографиясына байланысты ғылыми әдебиет қаншалықты мол болса да, осы терминнің өзіне анықтама беретін еңбектер бірен-саран ғана. Солардың бірінің авторы – Л.А.Новиков. Ол осы мәселе бойынша арнайы жазылған «Оқу сөздігі қандай болу керек» атты мақаласында: «Академиялық лексикографиямен салыстыра қарағанда оқу лексикографиясын шағын формалы, бірақ үйретімдік бағдары үлкен лексикография деп түсіндіруге болады» деген тұжырым жасаған болатын [94]. Қысқа да нұсқа айтылған осы пікір ұзақ жылдар бойы бірден бір дұрыс байлам, аксиома саналып келді. Шындығында, бұл анықтамада бір қарағанда көзге шалынбайтын кемістік бар еді. Ол оқу лексикографиясын жалпы лексикографияның құрамдас бөлігі ретінде, оқу сөздігін түзудің теориясы мен практикасы ретінде ұғынушылыққа байланысты болатын. Аталған кемшілік сөз болып отырған анықтаманы оқу сөздіктері атанып жүрген лексикографиялық туындылардан өзге шығармаларға қатысты қолданған кезде айқындалды. Мәселен, «тілді үйренудің белгілі бір кезеңіне арналып жасалатын сөзтізбелер яғни лексикалық минимумдар мен ұғынылуы «қиын» сөздерді түсіндіруге арналып жасалатын оқу құралдарын, тілді үйретуге арналған оқулықтар құрамындағы сөздікшелерді, сол оқулыққа қосалқы құрал ретінде жеке басылым көрген сөздіктерді қандай пәннің аясында қарастыру керек» деген сауалға жауап бірден табылмады. Бұлар оқу оқу лексикографиясы саласында қарастырылмайтын болса, жалпы ғылыми жүйеден шығып қалу қаупі болды. Осы жағдайға байланысты оқу лексикографиясы атауының табиғатына жаңаша көзқараспен қараудың қажеттігі байқалды. Жоғарды келтірілген анықтамаға сын көзбен қараған В.В.Морковкин үш түрлі мәселенің ескерілуі қажеттігін айтты. Біріншіден, анықтамадағы «лексикография» терминінің оқу лексикографиясына қатысты мәнін аша түсу, нақтылау қажет. Екіншіден, ғалымның жоғарыда келтірілген анықтамасында «оқу лексикографиясы» термині тіркес құрамындағы екі сөздің жай арифметикалық қосындысы ретінде түсіндірілген. Терминнің аталған екі сөз беретін мағынаның қосындысынан келіп шықпайтын, олардан өзгеше, жаңа мәнге ие болатындығы ескерілмеген. Үшіншіден, аталған тәсіл негізінде жасалған қарапайым анықтаманың өз нысанына барабар келмейтіні бір қарағанда көзге айқын байқалмайды.

Сонымен, ғалымның (В.В.Морковкиннің) пікірі бойынша, «оқу лексикографиясы» тіркесіндегі негізгі, жетекші мүше – лексикография. Ал осы сөздің ішкі формасы, мәні қандай деген сауалға жауап іздер болсақ, оны сөздің этимологиясынан табамыз. «Лексикография» терминіне берілетін этимологиялық түсініктемелерді екі түрге бөліп қарастыруға болады. Бірінші түсінікті жақтаушылар бұл грек тіліндегі Λεξικόν - ‘сөздік’  және γράφω - ‘жазамын’ сөздерінің қосындысынан келіп шыққан деген көзқарасты ұстанады. Соңғы кездегі зерттемелер бұл көзқарастың қате екендігіне көз жеткізеді. Аталған екі сөздің ішкі формасына бұлайша талдау жасауда терминнің мағынасын оның қазіргі кезде білдіретін ұғымына етене жақындастырушылық байқалады. Нәтижесінде сан қырлы лексикографиялық қызметті оның бір-ақ қырынан түсіндірушілік орын алған. Екінші көзқарас бойынша, термин Λεξικός - ‘сөзге қатысты’  және γράφω - ‘жазамын’ сөздерінің бірігуінен пайда болған. Қазіргі кезде осы көзқарастың дұрыстығы дәлелденіп отыр. Демек, терминнің қазіргі мәнін («сөздік түзудің теориясы мен практикасы») назарға алмай, сөздің бастапқы этимологиясына үңіліп, оның ішкі формасын ашуға талпынған кезде «оқу лексикографиясы» деген сөз тіркесінің «сөздерге тілүйретім мақсатында сипаттама жасау» деген мәнде қолданылуы тиіс екендігі мәлім болады. Талданып отырған терминді осы мәнде түсіну негізінде аталмыш саланың қарастыратын нысандары құрамына, В.В.Морковкиннің пікірі бойынша, оқу құралдарындағы, тілүйретімдік-әдістемелік басылымдардағы сөздердің семантикалық, синтаксистік, стилистикалық, морфологиялық, статистикалық қасиеттеріне сипаттама жасау ісі кіреді. Оқу лексикографиясын осындай жаңа ұғымда түсінушілік оның екі бірдей ғылым саласының, атап айтқанда, лексикография мен лингводидактиканың ара-жігінде пайда болған ғылыми пән екендігіне көз жеткізеді. В.В.Морковкин «оқу лексикографиясы» ұғымын анықтау мақсатында жаңа саланың бес түрлі қолданым аясы болатындығын сөз етеді.

Жоғарыда келтірілген деректерді қорыта келе, «оқу лексикографиясы» терминінің мағынасын ашуда, бір жағынан, өз табиғаты бойынша бір-бірімен тығыз байланысты қызмет түрлерін бір пән аясында біріктірудің қажеттігін, екінші жақтан, бұл пәннің бірнеше ғылым саласының жігінде пайда болған аралық пән екендігін көрсете отырып, үшінші жақтан, қазақ тілі лексикасына тілүйретімдік мақсатта түсініктеме жасаудың жаңа мүмкіндіктері ашылатынын ескере келіп, оны төмендегі түрде тұжырымдауға болатын тәрізді: «Оқу лексикографиясы – басты мазмұны лексикаға тілүйретімдік мақсатта сипаттама жасаудың теоретикалық


Курстық жұмыстарға және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

 

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар сайты – diplomnik.kz


Яндекс.Метрика