Ақындық поэзиядағы дәстүрлі жанрлар: уақыт шындығы және көркемдік жинақтау

Ақындық поэзия – қазақ әдебиетінің қалыптасу, даму тарихындағы жанрлар жүйесін қалыптастырған шығармашылық негіз. Сөз өнері тарихындағы әдеби тектер (эпос, лирика, драма) жанрларының түпкі бастау негіздері олардың халықтың тұрмыс-салтындағы тіршілік қарым-қатынастарынан бастау алады. Әсіресе, көшпелі тұрмыс мәдениетінің ғасырлар бойы қалыптасқан ортасындағы адамдардың санасында дүниетанымның мол кеңістігі жүйеленген. Алтын Орда-Қыпшақ және Қазақ хандығы дәуірлеріндегі ақын-жыраулар поэзиясының ұлттық-этнографиялық болмыспен жырлануы ХІХ-ХХ ғғ. Дамуда сыршыл сарындармен толыға, молыға түсті. ХХ ғ. екінші жартысындағы жалпы ұлттық әдеби даму үрдісінің көркемдік деңгейі ақындық поэзияның классикалық үрдістерді кеңейте, жаңғырта, жырлауына ықпал етті.

Ақындық поэзиядағы лирикалық өлеңдердің көркемдік негізі- Фольклор. Ақындық поэзиядағы лирикалық өлеңдердіңң халықтың арнасында ұрпақтан-ұрпаққа таралған бұқаршылдық сарындары, тұрмыстық-әлеуметтік оқиғаларға жедел үн қосатын ерекшеліктері мол болады. Зерттеуші оқиғаларға жедел үн қосатын ерекшеліктері мол болады. Зерттеуші Н.Тқреқұлов былай дейді: “Қазақ халық поэзиясында халықтық лириканың орны ерекше. Халық поэзиясының өзі осы айтылған лирикасынан трады.... Лирика күнделікті тұрмысымыздан туындап, молығып отыратын қоры бай, өсімтал жанр. Халық лирикасы шын мәніндегі бұқарашыл өнер. Ол жеке автордың емес, бүкіл халықтың эстетикалық құралы” [119, 15].

         ХХ ғасырдың екінші жартысындағы ақындық поэзияда да дәстүр жалғастығы сақталды. Ақындардың саяси лирика сарынындағы өлеңдері арнаулар, құттықтау, желдірме, ән-өлең, очерк-өлең, хат-өлең, т.б.) мол жырланды. Ал, фольклор нышандары сақталған тұрмыс-салт лирикасы, (той бастар, бесік жыры, қоштасу, естірту, көңіл айту, жбату, жоқтау, еңбек, кәсіп, өнегелік (дидактика), сатиралық өлеңдер, ақындық поэзияда дәстүрлі сипатпен жалғасты. Ақындық поэзияның дәстүрі арқасында қазақ халқының ұлттық дүниетаным көзқарастары, этнопедагогикалы-этнопсихологиялық, этнографиялық ұстанымдарын танытатын лирикалық-дидактикалық өлеңдер ерекше орын алады. Профессор Т.тебегенов былай дейді: “Халық ақындары – тұрмыс-салт жырларының әуелгі авторлары. Олардың ежелгі замандардағы үлгілерінің авторлары ұмытылып кетсе де, дәстүр ұласуы заңдылығына сәйкес әрбір жаңа дәуірдің ақындары халықтың этностық-этнографиялық тіршілігімен, егіз лирикалық өлеңдердегі жалғастыра туындата береді. Бұл орайда “Сүйінші”, “Бесік жыры”, “Тұсау кесер”, “Ау-жар”, “сыңсу”, “Беташар”, “Той бастар”, “Тойтарқатар”, “Жар-жар”, “Естірту”, “Жоқтау”, “Қоштасу”, “Жұбату”, “Көңіл айту” түрлеріндегі тұрмыс-салт жырлары - қазақ поэзиясындағы авторлық поэзияның ұлттық әдеби процесті құрайтын дәстүр жалғастығын, ұласуын толық таныта алатын мұралар” [72, 144].

         ХХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХІ ғасырдың басындағы дәстрлі апқындық поэзияның осы аталған тұрмыс-салт лирикасына жататын өлеңдер үрдісі жалғаса дамыды. Мысалы, тойбастар жырларын ақындар халықтық мерекелі оқиғалары кезінде тұрақты жырлады. К.Әзірбаевтың “Тойбастар”, “Жол ашар”, Көкен шәкевтің “Біржан сөзі”, “Ұкілі Ыбырай тойында”, “Үш бидің тойында”, “Той юастар”, “Жиналды үлкен аға, кіші іні” атты өлеңдері бар. Дәстүрлі ақындық поэзиядаы той бастар өлеңдер сәбидің дүиеге келген сәтінен басталып, адамдардың тұрмысында

Курстық жұмыс және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz