Материалы

Климаттың негізгі сипаттары және климат құрушы факторлар

Климаттың негізгі сипаттары және климат құрушы факторлар.

         Қазақстанның климаты қоңыржай ылғалды биік таулы аймақтарынан басқа жерлерінде континентті болады.

         Климаттың континенттігі оның бірнеше ерекшеліктерінен көрінеді: оларға: температура амплитудасының үлкендігі, ауаның құрғақтығы, республиканың көпшілік бөлігінде атмосфералық ылғалдың аз түсуі, қыстың оңтүстікте қысқа, солтүстікте ұзақ, әрі қатаң, жаздың ыстық болуы жатады.

         Қазақстанның географиялық орны ендігі жағынан климаты ылғалды субтропик Жерорта теңіз елдеріне және қоңыржай ылғалды жылы климатымен ерекшелінетін Орталық Европаға сәйкес келеді. Бірақ Қазақстанның материктің ішінде жатуы онда бұл елдерден себепші болады.

         Қазақстанның климатына қыста Сибирьдің қатты суығы, ал жазда Орта Азияның ыстығы әсер етеді.

         Қазақстаннан алыста жатқан теңіз бассейіндерінің оның климатына тигізетін әсері бірдей емес.

         Қазақстанның территориясына Атлант мұхитының солтүстігі мен оның теңіздері жағынан солтүстік-батыс, батыс ылғалды ауа массалары еркін кіре алады. Олар өзінің ұзақ жолында трансформацияланып, Қазақстанға жеткенше біраз құрғайды, дегенмен атмосфералық ылғалдың негізгі бөлігін алып келеді. Жылдың ұзақ уақытында мұз құрсанып жататын және қалған уақытында суық болып тұратын Солтүстік Мұзды мұхит пен оның теңіздерінің Қазақстанның климатын жұмсартуға ететін әсері өте аз.

         Қазақстанның жер беті жоғарыда айтылғандай, солтүстікке және батысқа қарай ашық жатқандықтанбатыс пен солтүстіктің ауа массалары кедергісіз өтіп кетіп отырады. Республиканың бұл ендіктерде жатуына қарамастан оның климатының қатаң болуының себебі де осыдан. Әсіресе биік таулы аймақтарда климатқа рельефтің әсері зор, мұнда биіктік өскен сайын температура мен ауаның тығыздығы өзгереді. Ауа массалары таулы аймаққа жеткенде өздерінің бағытын, жылдамдығын және басқа да физикалық қасиеттерінөзгертеді. Таулар – ылғалдылықтың күшті конденсаторы.

         Климат құрушы басты факторлардың бірі ауа массаларының циркуляциясы. Бұл факторда негізгі рольді Қазақстан территориясын шамамен 50⁰ с. Е. Тұсында кесіп өтетін барометрлік жоғары қысымды ось алады. Бұл Воейков осі деп аталатын жоғары қысымды аймақ қыс кезінде шығыстан келетін Сибирь максимумының батыс тармағы, жазда – Европа жатқан келетін азор максимумының шығыс тармағы болып есептеледі. Қыста ол оңтүстікке қарай, жазда солтүстікке қарай ауысады. Бұл жоғары қысымды барометрлік ось бүкіл жыл бойы болады, ол Қазақстанның солтүстігі мен оңтүстігінің аралығындағы климат бөлгіш болып тұрады және ауа массаларының бағыты мен таралуына күшті әсерін тигізеді.

         Климат құрушы факторлар өз ара бір-біріне әсер ете отырып, атмосфералық қысымның таралуына, ауа массаларының сипаты мен бағытына және соғатын үстем желдерге ықпал етіп отырады.

         Қазақстанның ұлан-байтақ кең территориясында атмосфералық қысым бірдей таралмаған. Әсіресе, жазық-аласа таулы және биік таулы аймақтарында ауа қысымының таралуы бір-бірінен үлкен айырма жасайды.

         Барометрлік жоғары қысымды алап Қазақстанның жазық-аласа таулы бөлігі арқылы өтеді. Осыдан оңтүстікке қарай да, солтүстікке қарай да атмосфералық қысым біртіндеп кемиді. Мұның өзінде солтүстікке қарағанда оңтүстікке қарай көбірек кемиді. Биік таулы аймақтарда атмосфералық қысым теңіз деңгейінен жоғары көтерілген сайын азая береді.

         Жыл бойы қысымның маусымдық өзгеруі жақсы байқалады. Мысал үшін Петропавл мен Қызылордадағы ауа қысымының айлық орташа көрсеткіштерін келтірейік.

         Бірінші таблицада көрсетілгендей Қазақстанның жазық-аласа таулы бөлігі үшін жалпы атмосфералық қысымның бөлінуінің материктік типі тән. Мұндай жағдайда қысымның көбі қыста байқалады, ал азы-жазда. Ауа қысымының өзгеруінің сипаты радиациялық және циркуляциялық процестердің өзгеруімен байланысты. Қысқа қарай атмосфералық қысымның жоғарылауы күннен келетін жылудың азаюына, ауа температурасының төмендеуіне , арктикалық ауа массасының кіре бастауы мен Сибирь антициклонының батыс тармағының пайда болуына байланысты. Ал жазға қарай ауа қысымының төмендеуі құрлық үстіндегі атмосфера қабаттарының жылынуына, арктикалық ауа массаларының шегінуі мен оңтүстік тропиктік ауа массаларының енуіне байланысты.

         Бұл процестермен ауа фронттарының маусымдық ауысуы да байланысты. Қыста Солтүстік Мұзды мұхиттың жағалауынан арктикалық фронт Батыс Сибирь жеріне кіреді. Осы кезде полярлық фронттық ирандық тармағы оңтүстікке, Иран территориясына қарай ауысады. Жазда керісінше, ауа массаларының барлық фронттық бөлінулері солтүстікке қарай кетеді. Ауа фронттарының мұндай алмасуы нәтижесінде қыста солтүстік және солтүстік – шығыс, жазда оңтүстік, оңтүстік-батыс, батыс ауа массаларының өтуіне себепші болады. Батыс ауа массалары ауыспалы мезгілдерге де тән. Ауаның қысымы мен температурасының өзгеруі, сонымен қатар фронттық процестердің динамикасы ремпублика территориясындағы ауа массаларына күшті әсерін тигізеді.

         Қазақстан территориясындағы ауа массалары екі топқа бөлінеді: 1) Қазақстан территориясының өзінде пайда болатын жергілікті ауа массалары; 2) Қазақстанға сырттан

Курстық жұмыс және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz