Материалы

Қазақстан топырақтарын пайдалану жолдары

        Жоғарыда сипатталған Қазақстан топырақтарының сызба-нұсқалық картасы 1-суретте көрсетілген, олардың негізгі климаттық көрсеткіштері мен ауыл шаруашылығына пайдалану бағыты 1-кестеде берілген. Қазақстанның топырақтану саласындағы ғалымдардың көп жылдық зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып, Қазақстан территориясындағы топырақ-табиғат зоналарының, зонашаларының қысқаша сипаттамасына қоса зоналар мен зонашалардағы топырақтарды ауыл шаруашылығына пайдалану мәселелеріне тоқталайық.     1- кестеде көрсетілгендей, республикамыздың жалпы территориясының 80%-дан астам жері құрғақ аймақтарда орналасқан. Сондықтан Қазақстанда ауыл шаруашылығы өндірісі ТМД елдерінің басқа бөліктеріне қарағанда қолайсыздау. Жерден мол өнім алу үшін зоналар мен зонашаларда жүргізілетін басты шаралар - құрғақшылықпен күресу, жер суару және мелиорациялау, топырақты эрозиядан қорғау. Осы мәселені түбегейлі шешуге республика дихандары мен ғылыми-зерттеу мекемелерінің негізгі күш-жігері қажет.

Қазақстан Республикасы білім министрлігі – Ғылым академиясының Еңбек Қызыл Ту орденді топырақтану институтының көп жылдық жұмыстары нәтижесінде құнды мәліметтер жинады. Республикамызда күрделі мелиорацияны қажет етпейтін, жыртуға жарамды 61 млн. гектардай жер бар екен, оның 27 млн. гектары - егістіктер, тыңайған жерлер, көпжылдық ағаштар мен меншікті учаскелер. Осы жерлердің көбі - 20 млн. гектарға жуығы терістік, шығыс, терістік батыс қара топырақты және қара қоңыр топырақты, көпшілік жағдайларда табиғи ылғалмен қамтамасыз етілген аймақтарда. Ал ылғалмен қамтамасыз етілмеген, топырағы жай және ашық қара қоңыр, құрғақ және шөлейтті зонашаларда жыртылған жер көлемі соңғы жылдарға шейін 5,0 млн. гектар шамасында еді. Қазір олар егіншіліктен толық шығарылды. Ал қалған   4 млн. гектар егістік жерлер Оңтүстік Қазақстан, аздап Шығыс Қазақстан және Батыс Қазақстан облыстарында. Бұлар негізінен тау етегіндегі шөлді-далалы белдеуде тараған суарылмайтын және суарылатын егістіктер мен бау-бақшалар. Суармалы жердің біраз көлемі шөл аймағында өзен бойлары мен сағаларында орналасқан. Республикамыздың жалпы суармалы жер көлемі кезіндегі 2,4 т млн. гектар орнына көп төмендеп қазір шамамен 1,0-1,2 млн. гектардай ғана. Бұл жағдайды көп созбай міндетті түрде қалпына келтіру қажет.

Қазақстандағы тың игеру негізінен мамандандырылған (совхоздарды) кеңшарларды ұйымдастыру арқылы жүзеге асқаны белгілі. Егер 1950 жылы республикамызда не бары 22 астық совхозы болса, тың көтерілгеннен кейін астық өндіруші совхоздар саны Қазақстанда 620-ға жетті. Жалпы республикамызда кеңестер кезінде совхоздар саны - 2060, 400-ден астам колхоз бар еді, сондықтан Қазақстан аграрлы республика болды. Оның басым көпшілігі астықты совхоздар, 272-сі қой совхозы, 142-сі сүт, ет совхоздары, ал 50-і шошқа, өзгесі мақта, техникалық дақылдар, бау-бақша, жүзім т.б. совхоздар еді.

Қазақстанның кең байтақ жерінде орналасқан шаруашылықтар - өте ірі, жақсы жабдықталып, механикаландырылған шаруашылықтар болған. Мәселен, орта есеппен Қазақстандағы әр совхоз 90 мың гектардай ауыл шаруашылық жеріне иемденсе, оның 16 мың гектарға жуығы жыртылған егістіктер. Ал Қостанай облысындағы Козлов атындағы алып совхоздың жалпы жер көлемі - 400 мың гектардай, ал егістік көлемі 100 мың гектардан астам болған. Жалғыз совхоздың өзі бұрынғы КСРО кезінде өнімді жылдары 8 млн. пұттан астам алтын дән тапсырған.

Дей тұрғанмен, көп жылдар бойы тек марапаттау ыңғайында біржақты айтылып келген тың және тыңайған жерлерді игерудің кейбір көлеңкелі тұстарын айта кеткен де жөн. Әлбетте, әміршіл-әкімшіл заманның туы желбіреп тұрған уақытта тың игеруде біршама солақайлықтар болды. Қысқа мерзімде партияның бастауымен, жастардың қоштауымен республикамызда 25 млн. га жер өте асығыс қауырт игерілді. Тың игерудегі алғашқы қателер осы түста айқындала түсті. Бұл сияқты аса маңызды мемлекеттік іс ең алдымен жер, топырақ жағдайларын жан-жақты зерттеуден басталмады. Өкінішке орай, ''тың планетасында'' түбегейлі зерттеулер жүргізілмей, тек қана барлау экспедициялары ұйымдастырылды. Олар негізінен жыртуға жарамды алқаптарды ғана анықтады, болашақ астық шаруашылықтарының іргетасы қаланатын тұсқа алғашқы қазықтар қағылды.

Ескеретін тағы бір жай, тың игерудің алғашқы кезеңінде жерді таңдау экспедицияларының құрамына, жаңа ұйымдастырылған астық совхоздардың директорлығына ұсынылғандар, Мәскеудің жолдамасы арқылы келген Мәскеу, Украина, Беларусь т.б. жақтардан келген мамандар еді. Олардың көбісі Қазақстанның жер жағдайын жақсы білмейтін, Қазақ жерін гүлдендіруге құлшынып тұрмаған азаматтар болатын. Тың игерудің алғашқы кезеңінде жыртуға жарамды алқаптар таңдалып, болашақ совхоз орталықтарына қазық қағылғаннан-ақ біраз қателер жіберілді. Игерілген тыңдағы, бұрынғы астық кеңшарлар

Курстық жұмыстарға және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар сайты – diplomnik.kz