Материалы

Біртілді оқу сөздігіне алынатын лексикалық бірліктердің қолданым жиілігі

        Қазақ тіл білімінде лингвостатистика тәсілдерінің қолданылуы Қ.Қ.Жұбанов еңбектерінен басталады [104]. Қазақ тіл біліміндегі қолданбалы лингвистика саласының белгілі маманы А.Қ.Жұбанов  өзінің статистикалық зерттеу әдісінің қалыптасуы туралы жазылған еңбегінде қазақ тіл білімінің ғылыми негіздерін қалаушы ғалымдардың бірі болып саналатын профессор Қ.Қ.Жұбановтың статистикалық әдісті кеңінен қолданғандығын жазады [105]. Бұл әсіресе ғалымның  латын әліпбиіне көшу ісінің ғылыми негіздемесін жасау кезінде жүзеге асырылған екен. Ғалым бұл тәсілді Қ.Қ.Жұбановтан кейін қазақ тілінің нормативті курсын түзу ісінде С.Кеңесбаев, М.Балақаев, С.Аманжолов тәрізді ғалымдардың пайдаланып отырғандығы, әсіресе С.Кеңесбаевтың қазақ дыбыстарының құрамына статистикалық зерттеу жүргізгендігін атап көрсетеді [106]. Автордың пікірі бойынша, М.Балақаев лексикалық нормативтілікті анықтау кезінде қазақ тіл білімінде бірінші болып лексикалық бірліктердің тілдегі қолданым жиілігіне жіті назар аударудың қажеттілігін айтқан [107].

Бұл кезеңдегі зерттемелерде сандық көрсеткіштерді қолдану жүйелі түрде жүргізіліп отырғанымен, оларды жасаудың ғылыми-әдістемелік негіздері қалыптаспағандығы көп кедергі келтіретін еді. Мұның өзі жүйелі түрдегі статистикалық зерттеулердің өзіне тән ғылыми әдістемесі негізінде жүргізілгендігінің жөн болатындығын байқататын еді.

Ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізудің жеке әдіс-тәсілі ретінде статистика 1950-жылдардан бастап мақсатты түрде қолданыла бастаған. Бұл орайда, әсіресе Ғ.Ғ.Мұсабаев «Қазақ тіліндегі сын есімнің шырайлары» атты еңбегінде [108] сын есімнің шырайларын көрсететін негізгі қосымшалардың көркем мәтіндердегі қолданылу жиілігін бейнелейтін статистикалық кестелер келтірген. Статистикалық жұмыстарды жүргізуде деректемелік, дәйектемелік материалдардың мәнді болуы міндетті нәрсе. Ғалым салыстырма материал ретінде қазақтың ұлы ақыны А.Құнанбайұлының шығармалар жинағын (Алматы, 1945), М.Әуезовтің «Абай» романын, С.Мұқановтың «Жұмбақ жалау» (Алматы, 1939), Ғ.Слановтың «Дөң асқан» (Алматы, 1939), Ғ.Мұстафиннің «Өмір мен өлім»Ә.Әбішевтің «Жас түлектер» (Алматы, 1945) романдарын пайдаланып отырған.

Статистика саласында қазақ лексикографиясындағы, тіпті күллі түркі лексикографиясындағы үлкен жетістік болған жұмыс – «Абай тілі сөздігі» еді. А.Ысқақов сөздіктің алғысөзінде: «Сөздікті жасаудың нәтижесі — Абай өз шығармаларында не бары 6 мыңдай ғана жеке-дара сөз қолданғаны айқындалды... Сөздікте Абай шығармаларында қай сөз жиі, қай сөз сирек қолданылатындығы сөз етілмейді, бірақ әр сөздің және оның түр-түрінің қанша рет қайталанатыны (я кездесетіні) тұс-тұсында көрсетіліп отырады. Мысалы, ал етістігі және оның әралуан түрлері (сол түбірден, жұрнақ арқылы туған жаңа формаларынан басқалары) - 614 рет, көр етістігі - 328 рет, де етістігі - 1037 рет қолданылған. Сондай-ақ сол аталған ал етістігінің Абай шығармаларында 55 түрлі тіркесі, кел етістігінің 35 түрлі тіркесі, кет етістігінің 41 түрлі тіркесінің кездесетіндігі көрсетіледі де, олардың әрқайсысына мағына жағынан сипаттама беріліп, тиісті мысалдар келтіріледі» деген [109]. Бұл сөздік пен қазақ тілі түсіндірме сөздігі үшін картотекалық қор жасау жұмыстары қатар жүргізілген болатын. Лексикограф-ғалым М.Малбақов бұл туралы төмендегідей деректерді келтіреді: «Профессор А.Ысқақов 1950-жылдары көп томдық түсіндірме сөздік жасауға кірісуге қажетті әзірлік жеткіліксіз болғандықтан‚ атап айтқанда‚ қартотека қоры тым тапшы екендігі ескеріліп‚ сөз теру‚ мысал жазу істерін тоқтатпай жүргізе берумен қатар‚ сөздік жасайтын ғылыми қызметкерлерді (сөздікшілерді) бұл жұмыстың ғылыми-практикалық тәсілдеріне төселдіру ниетімен‚ тәжірибе алу мақсатымен үлкен екі шараны жүзеге асырудың ұйғарылғаны туралы жазады. Оның бірі - әуелі түсіндірме сөздіктің бір томдығын жасау

Курстық жұмыс және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz