Материалы

Біртілді оқу сөздігінің лексикалық негізі

 Біртілді оқу сөздігіндегі құрылымдық сөздер.

Жеке салалар, жағдаяттар, тілдік қатынас тематикасы, оқытудағы елтанымдық және лингвоелтанымдық бағдар, дамыта тәрбиелей отырып оқытудың жалпы міндеттері  оқулыққа алынатын лексиканың  тематикалық алуантүрлілігін айқындайды. Оқулықтар мен оқу құралдарының авторлары  құрылымдық бірліктердің сапалық құрамын, құрылымын басты назарда ұстауы керек. Себебі бастапқы кезеңдегі тілдік жүйені меңгеру тұрғысынан оқытудың мазмұны, мәні – қазақ сөйленімінің құрылымдық сөздерін игеруде көрінеді. Бұл грамматикаға синтаксистік негізде үйрету ұстанымынан көрініс табады. Оқу құралының басты мақсаты - грамматиканы меңгеруге бағытталған. Ал лексика осы грамматикалық құрылымдарды толтырушы ретінде ғана алынады. Алайда, бұл сала – құрылымдық негізді меңгеру – тек қана бастапқы кезеңмен шектеліп қала алмайды. Тілді үйретудің жалпы стратегиясына байланысты құрылымдық бірліктердің белгілі бір жүйесі түзіледі.

Тілдік минимум тілге тән негізгі қызметтерді жасауға қабілетті шағын жүйе, тілдің ықшамдалған моделі болуға тиісті. Сөз болып отырған минимум: а)  лексикалық және фразеологиялық минимумнан, ә) грамматикалық минимумнан құралады. Лексикалық бірліктердің өз бойында жасырын түрде морфологиялық, синтаксистік және сөзжасамдық қасиеттері жөнінде деректерді сақтауы бұл сөздікті грамматикалық минимумдар түзуге пайдалануға жағдай жасайды. Мәселен, морфологиялық минимум ретінде сөзде берілген сөзтүрленім үлгілері пайдаланылса, синтаксистік минимумда жоғарыда сөз болған негізгі құрылымдық бірліктер тізбесі пайдалы. Ең алдымен қазіргі қазақ тіліндегі негізгі құрылымдық бірліктердің тізбесін жасау қажет.

Құрылымдық сөздер тізбесі қазақ тілі бойынша оқулықтар мен тілүйретім сөздіктерін жазушы авторлар үшін, қазақ тілі бойынша оқу құралдары мен оқылым кітаптарын құрастырушылар үшін, қазақ тілін қазақ тілді емес, басқа аудиторияда оқытушы ұстаздар үшін, қазақ тілін үйренуші шетелдік студенттер үшін, педагогикалық лингвистика немесе лингводидактика саласында жұмыс жасайтын мамандар үшін, сондай-ақ, қазіргі қазақ тілі лексикалық өзегінің  статистикалық және әдіснамалық құрылымын қарастырушылар үшін қажет.

Негізгі мақсат – тілүйретімге қажетті барлық оқу материалдарын (бағдарламалар, оқулықтар, оқу құралдары, тілүйретім сөздіктері, т.б.) түзу кезінде қажетті болатын минимум түріндегі материал жасау.

Бұл тізбеде біріктіріліп, топтастырылатын лексикалық бірліктер – атауыштық, толық мағыналы сөздердің қолданысын қамтамасыз ететін, мәтіннің синтаксистік және модальдық құрылымын құрайтын негізгі бірліктер. Лексикалық бірлік пен сөз бір емес. Лексикалық бірліктер сөзден ғана құралмайды. Сөз тіркестерінен де құралады. Олар, мәселен, жалпылама қолданымдағы атаулық тіркестер (темір жол, бала бақша), тіркесті терминдер мен номендер (қосымша құн, сұрау белгісі), құрамында көмекші сөздер бар тіркестер, күрделі үстеулер, есімдіктер, қыстырма сөздер, көмекші сөздер, одағайлар, байланыстырғыштар, цетерлер т.б., т.с.с. болуы мүмкін. Бұл тізбеге, көмекші сөздермен бірге, көмекші етістіктер, сан есімдер (есептік, реттік, жинақтық), есімдіктер, біраз үстеу, қыстырма, қаратпа сөздер алынады. Тізбенің міндеті – оқырманға ең негізгі тілдік және тілден тыс қатынастар саласын бейнелейтін лексикалық бірліктердің жиынтығын беру. Бұл тізбеге семантикалық, синтаксистік және қатысымдық тұрғылардан ең маңызды құрылымдық бірліктер енеді.

М.Малбақовтың пікірі бойынша, олардың қатарына қазақ тіліндегі ал, бақ, бар, баста, бер, бол, біл, біт, жазда, жат, жатыр, жөнел, жүр, жібер, де, еді, екен, емес, ет, кел, көр, қал, қой, қыл, отыр, өт, сал, таста, тұр, түс, шық тәрізді көмекші етістіктерді, асты, үсті, арты, жаны, қасы, маңы, тұсы, іші, сырты, тысы, арасы, басы, түбі, қарсысы, бойы, төңірегі, айналасы, жан-жағы, беті, шеті, ортасы, соңы, төбесі, ортасы тәрізді көмекші есімдерді, сияқты, сыңайлы, сынды, әлпетті, мүмкін, шамасы, сыңайы, әлпеті, жобасы, қисыны, тәрізді, сиқы, бәлки, бәлкім, кәдік, болар, шығар, білем, керек, ұқсайды, тиіс, лазым, көрінеді, екен, деседі, дейді, рас, расында, шынында, анығында, әрине, әлбетте, асылы, асылында, зады, түрі, кім біледі,  шындығында тәрізді модаль сөздерді, есептік, реттік және жинақтық сан есімдерді, есімдіктерді, негізгі үстеулерді, кейбір қыстырма сөздер мен қаратпа сөздерді, негізгі жалғаулық, демеулік және септеулік шылауларды, негізгі көңіл-күй, императивтік және тұрмыс-салт одағайларды, кейбір негізгі еліктеуіш сөздерді, сөз әдебіне кіретін бірліктерді, т.б. сөздердің топтары мен түрлерін кіргізуге болады [96]. Сөз әдебіне кіретін бірліктер сәлемдесу, танысу, шақыру, назар аудару, өтіну, ризашылықты білдіру, кешірім сұрау

Курстық жұмыс және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz