Материалы

Базар жырау дастандарындағы шығыстық үлгілер

     Базар жырау - негізінен толғау өлеңдер дәстүрін жалғастырушы әдебиет өкілі, бұл бағыттағы әдеби дамуға үлкен үлес қосқан ерекше тұлға, талант иесі бола тұра, өз күшін кейінгі ұрпақ үшін рухани азық болатындай кереметтей толғаулар тудырумен бірге, дастандар шығаруға саналы түрде жұмсаған жырау. Бұл да әдебиет өміріндегі кездейсоқ жағдай емес, керісінше әдебиеттің дамуы мен дәстүрі қажеттілігінен туған заңды құбылыс еді. Жоғарыда айтқанымыздай, Сыр өңіріндегі әдебиет өкілдері шығыс әдебиетінің өкілдері шығыс әдебиетінің дәстүріне ерекше ден қойып, шығыстың классикалық әдебиетінің үздік туындыларын назира дәстүрімен немесе шығыс сюжетіндегі аңыздары мен ертегілерге өз жандарынан қосып қисса-хикаяттарды дүниеге келтіріп отырған. ХХ ғасырдың алғашқы ширегінде, әсіресе, Сыр сүлейлері шығармашылықтарында небір ғажайып үлгілі, көркемдігі қамшы салдырмайтындай туындылар шығыс әдебиетінің дәстүрі негізінде дүниеге келіп, оқырмандарын тауып, халық арасына кең тарай бастаған болатын. Біздіңше, шығыс әдебиеті дәстүрінің қазақ даласына алғаш келуі мұсылман дінінің тарала бастаған уақытынан, яғни VІІІ-ІХ ғасырлардан бергі кезеңді қамтиды.

         Базар – толғау ақыны ғана емес, сонымен бірге батырлық, ғашықтық тақырыбындағы халықтық дастандарды да дамыта жырлаған ірі эпик. Жырау бірқатар шығыстық сюжеттерді, («Әмина қыз», «Айна – Тарақ», «Жүсіп – Ахмет», т.б.), сондай-ақ қазақ арасында көп айтылып келген «Айман – Шолпан», «Мақпал қыз» сияқты жергілікті жыр мотивтерін де өзінше өңдеп, хикая-дастан үлгісінде елге таратқан. Базар толғаулары мен дастандарының тілдік, стильдік айшықтары оның талай эпостық шығармаларды айтумен әбден машықтанған, көлемді жырларды көп білетін көшелі өнер өкілі екендігін байқатады.

         Кезінде Базар ұстанған шығыс әдебиетінің үлгі-өнегесіне келсек, мұның да ақын творчествосынан елеулі орын алғанын көреміз. Ең алдымен ол шығыс әдебиетінің классикалық туындыларындағы гуманистік идеяны өзінің дидактикалық жырларына үзілмес арқау етіп ала біліп, ел-жұртты әдептілік пен адалдыққа, өршіл талап пен қанағатшылдыққа шақырды. Айталық ақын өзінің «Қимылдап қал, қызыл тіл» деп аталатын жырында:

         Нұсқасыз сөзім жоқ еді,

         Қарасың молда, тәліптер,

         Осы сөзім ғазалдан, -

деп ой түйсе, келесі бір «Сөйле, тілім, жалпыдан» деген өлеңінде:

         Осы сөзімнің бәрі бір,

         «Шахнаманың» ішінде,

         Жауқазындай аршыған,

         Тарихтан бізге қалып тұр,

         Фирдоуси деген қартынан,

         Солардан да алып үлгірттік,

         Араб пен нақу фарсыдан, - дейді (9).

          Базар шығыс сюжетін пайдалана отырып, назира үлгісімен «Айна-тарақ»,»  «Әмина қыз», «Мақпал-Сегіз» атты хикаялы үш дастанында да ізгілік пен тазалықты, адамгершілікті, өмір тетігі

Курстық жұмыс және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сайты – diplomnik.kz