Материалы

Қазіргі айтыстардың идеялық ерекшеліктері

Айтыстың біраз іркілістен кейін қайта түлеуі кеңестік дәуірінде екенін жақсы білеміз. Әсілі, айтыс – қағылез өнер әлеуметтік қатынастардың, жан-жақты дамыған қоғамдық құбылыстардың адам көкейіне шығып, саяси-әлеуметтік үрдістер адам табиғатына, талап мүддесіне түбегейлі бет бұруын обьективті алғы шарт етеді. Сондықтан қазіргі әр жыл сайын өтетін танымдық, жұмбақ, мысал, т.б. айтыстар айтыстың қазақ әдебиеті тарихында сөз өнеріндегі дәстүрлі мұрамыз болып саналады.

         Тәуелсіз еліміздің қайта жаңғырып, ұлттық рухани өрлеуіне айтыс өнері де жарқын шырай бергендей. Арқалы айтыс өнерінің бүгінгі өрлеу заманында тарихи, әлеуметтік, мәдени заңдылықтардың бары күмән келтірмейді. Оған рухани жан сарайымыздың қақпаларын айқара ашып тастап оң төрінен орын ұсынамыз.

         Ал осы халқымыздың осынау арқалы шабытты тұғыр еткен айтыс өнерінің қазіргі кезеңдегі хал-ахуалынан нені байқаймыз? Зерде жүгіртіп көрелік. Қазіргі айтыстың айтпағы не, яғни идеясы қалай ?

         Қазіргі айтыстың идеялық ерекшелігі дәлдеп сөзбен айтып берердей түйін пікір ғана емес, айтыстың барлық мазмұн байлығы, көркемдік қасиеті арқылы бізге күшті әсер ететін идеялық қуаттылығында.

         Қазіргі айтыстардың негізгі идеялық бағыты бар. Тағы бір ескертетін жағдай баяндалып отырған оқиғаларға ақынның көзқарасын беретін бағасын кейде тура айтса, кейде ешқандай шешім, кесіп айтылған түйін болмауы мүмкін.

         Бірақ ол айтыскер ақынның пікір айтып, жауап беруден бас тартуы емес.

         Ақындық идея айтыстың өн бойына ажар беріп тұрады. Идеясы терең, өткір сөз ғана тыңдарманды өзіне тартады, елді елең еткізеді демекпіз.

         Айтыс – халқымыздың рухани түлегі ғана емес, қалың бұқарамен қауышқан, сонымен ежелден сырлас, мұңдас өнер. Сондықтан болса керек, аса бір қошамет тұтатын жәйт бұл өнердің қайсыбір саласы болсын, оның түп тамыры қоғамның әлеуметтік саяси және материалдық-экономикалық қатынастарымен байланысады. Кемеліне келген Қазақстан еңбек адамымен етене араласа түседі. Бұл заңдылық айтыстың да бұқаралық, демократиялық сипатын анықтап отырады.

         Айтыстың осындай әлеуметтік қасиеті оны тәрбиенің қарымды құралы ретінде пайдаланудың жолын саралайды. Халқымыздың қанына сіңіп, қартаймастай, ескірмей жаңаша дамып келе жатқан асыл мұраның жалғастырушы – бүгінгі айтыс ақындары. Өзінің ойға түйген жүрек сезімін қызу айтыс үстінде айтып беретін шын дарын иелері топтан алға шығып, озатыны белгілі. Міне, қазір айтыс өзінің арайлы шағында түлеп, дамып отыр.

         Қазіргі айтыс ақындары тәуелсіз еліміздің, халқымыздың әлеуметтік өмірін тегіс қамтиды. Айтылатын идея да осындай болып отыр.

         Қазақ айтыс өнерінің дәл қазіргі кезеңдегі даму барысына ой жүгіртсек,  саяси-әлеуметтік мұраттар, идеялық-эстетикалық салауаттарымен тұтастығын байқаймыз.

         Мысалы, 2005 жылдың 25 сәуірінде Алматыдағы Республика сарайында өткен айтыста Балғымбек Имашев пен Семейлік Сара Тоқтамысованың айтысында Балғымбектің балдай тәтті қалжыңдары да, Сараның саумал жырлары да айтыс жанкүйерлеріне әбден таныс. Мәселен,

         Балғымбек:          Туған тіл бұтақтарын жаю керек,

                                      Өз тілін білетіндер баю керек.

                                      Он бес жыл қар астында ұйықтап жатқан,

                                      Жалқауды тіл үйренбес аю дер ек.

Сара:                    Астанада Жаманқұлақ деген ауыл,

                                      Тоз-тоз боп сынған ердей тоқырапты.

                                      Магамет дейтін бір көпес-ингуш,

                                      Бұл ауыл менікі деп тартып апты.

                                      Ержүрек жұмырбасты жүз қазақтың,

                                      Жерлерін жалғы өзі сатып апты.

                                      Осындай елді кезген келімсекке,

                                      Үкімет үндей алмай жатып апты.[6, 126-120 б].

Осы айтыста өнер жарыстырған екі ақыннің білімділігі, мәдени және рухани өресі, эрудициясы

Курстық жұмыстарға және дипломдық жұмыстарға, диссертацияларға арналған керекті материалды көшіру үшін Сатып алу мәзірінен толығырақ мәліметті алыңыз

Жұмыс түрі: материал (30 - бет)

курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар сайты – diplomnik.kz